terminów gramatycznych online
wzdłużenie zastępcze
Język: polski
- Deklinacja III (Nominativus, Vocativus, Accusativus singularis..., Dativus, Instrumentalis dualis): Łoś III/1927
- Historyczna fonetyka czyli głosownia: Rozw/1923
- Nauka o głoskach: Szob/1923
- Słowniczek: Gaert/1927
- Słownik, tom X (Wyg-Ż): Dor/1958–1969
Wzdłużenie zastępcze polega na uzyskaniu długości przez samogłoskę pierwotnie krótką po zaniku elementu samogłoskowego (głównie jeru) w następnej sylabie.
Cytaty
W języku praindoeuropejskim [...] samogłoski krótkie ulegały niekiedy wzdłużeniu i przechodziły w odpowiednie samogłoski długie.
§ 13. Co się tyczy pochodzenia (genezy), to wedle powszechnego pojmowania, a zarazem z punktu widzenia wyłącznie polskiego, są trzy kategorje długich wzgl. pochylonych w języku polskim:
a) powstałe ze ściągnięcia [...];
b) powstałe przez wzdłużenie po zaniku słabych jerów w zgłosce następującej [...].
§ 188. W tematach na -ęt mamy obecnie wymianę t na ć w liczbie poj. przed wszystkiemi końcówkami przypadkowemi, gdyż już w prasł. języku t' było tu zmiękczone, natomiast w liczbie mn. na wszystkie przypadki rozciągnięto temat twardy, przy czem stp. L. pl. cielęciech; w G. pl. występuje forma cieląt wskutek wzdłużenia zastępczego samogłoski nosowej (Gr. I, § 116).
Zastępcze wzdłużenie, p. zmiany głoskowe A.
Zmiany głoskowe (historyczne), wskutek przyczyn głosowych i analogicznych (np. niosę > niesę, analogicznie do niesiesz, niesie). A. Ilościowe (kwantytatywne): a) w★ iloczasie głoski: skrócenie lub ★wzdłużenie (zastępcze, np. prasł. bogъ > starop. bōg lub wskutek ściągnięcia, kontrakcji, np. witaje > witā.
Wzdłużać [...]∆Wzdłużenie zastępcze «wzdłużenie samogłoski będące wynikiem kompensacji zaniku półsamogłosek (tzw, jerów) w sylabie następnej»: Ścieśnienie tematowego o w formie dwór ma [...] źródło w historycznym wzdłużeniu zastępczym. DOR. Gram. I,149.