ściągnięcie samogłosek

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Mał/1863
• Mał/1879
• KarłT/1885
• Kr/1917
• Król/1922
• Nitsch/1923
• Rozw/1923
• Gaert/1927

Dowody, że w rzeczy samej są to ściągnięcia z przywiedzionych obok form dłuższych, znajdą się niżéj (w §§. 162 i 452; 266; 384 i 391); i opierają się na uznanych wypadkach gramatyki porównawczéj słowiańskiéj.

Po téjto więc dopiero najdawniejszej epoce nastała druga czy trzecia - podlegająca prądom niejednokrotnie wręcz przeciwnym duchowi tamtej: epoka ściągnięć dwojga brzmień w jedno, konsonantyzowania dwugłosek, odrzucania i substytucyj samogłosek zbędnych jorami itp.

Nadto w formach bezokolicznikowych, w które a wchodzi, t. j. w lêjał, lêjawszy, lêjany, lêjać itp. mamy jeszcze i ściągnięcie tego eja na a: lał, lali, lawszy, lany.

Oto np. w ostatnich wydawnictwach krakowskich spotykamy się z taką nomenklaturą: „Niektóre masculina z nomin. na -a”. „W znaczeniu vocativu, accusativu”. […] I to wszystko w książce polskiéj, obok czysto polskich terminów: samogłoski nosowe, pierwiastki, końcówki, ściągnięcie i t. d. Zapytać się chce, dlaczego osoby tak piszące czynią wyjątek dla pewnych terminów, a dla innych nie? […] Czemu nie piszą np. declinatii substantivialnej, praesens thematu, aoristus, thema praesentis, praeteritum złożone z praes. verbu subst., w pluralu, w singularze, w dualu, konsonanty nazalne, radices i t. d .? Zdaje mi się, że trzeba być tu konsekwentnym i mieć jakąś stałą zasadę: jeżeli już z łacińska mówić i pisać, to czynić to wszędzie i logicznie.

Contraction Ściągnięcie.

Ściągnięcie Contraction.

Dzisiejsze formy: słucham, słuchasz... nie są pierwotne, ani też nie powstały wskutek ściągnięcia form słuchają, wołają,... ale utworzyły się na podobieństwo (drogą analogji) słów konjugacji pierwotnej dam, dasz, da...

Przykład: dopełniacz przymiot „dobry”: dobr-a+jego = dobrajego = dobrejego = (ściągnięcie) dobrego (e długie) = dobrégo = dziś dobrego.

Og.-pol. ė naogół tego samego jest pochodzenia, co w języku literackim: powstało z prasł. e ě w zgłoskach zamkniętych dźwięczną, ze ściągnięć, w zależności od dawnego akcentu, z yr ir, dialektycznie też z y i przed ł l, o czem w § 5 I 2.

§ 10. Inne zjawiska samogłoskowe. Ściągnięcia przedstawiają się rozmaicie, zależnie od epoki i dialektu.

§ 13. Co się tyczy pochodzenia (genezy), to wedle powszechnego pojmowania, a zarazem z punktu widzenia wyłącznie polskiego, są trzy kategorje długich wzgl. pochylonych w języku polskim:

a) powstałe ze ściągnięcia np. dobrá <= pralech. dobra(j)a, ale ta <= ta.

Za tem poszły nowsze ściągnięcia, tak przede wszystkiem w czasowniku.

Ta okoliczność w związku z możliwością (może tylko w pewnych warunkach) nie ściągnięcia, tylko skrócenia postaci * pirzwieje w pirwiéj spowodowała faktyczny stan rzeczy i dalsze rozszerzanie się -j na inne podobne twory.

Zresztą to samo odnosi się do g. f. złożonej odmiany przymiotników i zaimków, gdzie również pierwotnie końcówką było długie e ze ściągnięcia, obok czego od drugiej połowy XIV wieku coraz częściej -ej się pojawia.

Ściągnięcia w odmianie czasowników są jednak przeważnie unormalizowane oddziaływaniem typu odmiany bezspójkowej, jak wynika z licznych postaci, które nie uległy ściągnięciu (uznaję daję....)