Słownik historyczny
terminów gramatycznych online

czasownik dokonany
Hierarchia Dzieła

Hasło w cytatach: czasowniki dokonane, dokonany, dokonany czasownik
Język: polski
Dział: Części mowy (współcześnie)
EJP 1991, 44 Definicja współczesna

Czasowniki dokonane (perfektywne) oznaczają akcję ujmowaną jako kompletną, spełnioną.

Cytaty

Rozp/1830, s. 267 Definicja

Przyimków łącznych używamy niekiedy, aby utworzyć nowy wyraz, łączący w sobie znaczenie przyimka i znaczenie spojonego z nim słowa (dawać, rozdawać); niekiedy zaś, aby nadać słowu inne znaczenie (powiadać, spowiadać), albo téż, aby zmienić czasownik niedokonany na dokonany (truć, otruć).

Such/1849, s. 117 (przypis) Definicja

Prócz odmian innym językom wspólnych mamy nadto różne zmiany tego samego głównego pomysłu, jest to niewynikłością prawić, że np. palić jest Czasownik niedokonany, a wypalić Czasownik dokonany; musimy tedy nadać nazwiska tym modyfikacjom jednego pomysłu, wyrażonego trzonem pal, a rzéc: palić jest Czasownik lica niedokonanego, a wypalić jest (ten sam) Czasownik lica dokonanego na tle jednotliwym.

Łaz/1861, s. 143 Definicja

Ze względu na trwanie stanu czynnego, przymiotnego lub spokojnego, dzielą się czasowniki na niedokonane (imperfectiva) i dokonane (perfectiva) […]. Dokonane są także dwojakie: trwało-dokonane albo jednotliwo-dokonane i częstostliwo-dokonane, np. Całego Śniadeckiego przeczytałem (trwało-dokonany) [...].

Łaz/1861, s. 143 (143-144)

[...] Czasowniki dokonane są co do postaci trojakie: 1. Z przyimkami złożone, np. niedok. czytał, dokon. przeczytał [...]. 2. Pierwotnie-dokonane, np. dok. dał, niedok. dawał […]. 3. Do niektórych niedokonanych dobieramy dokonanych z innego pierwiastku (Wurzel), np. niedok. kładł, dok. położył [...].

Łaz/1861, s. 157

[...] Do 2éj odmiany należą czasowniki z podstawą zakończoną na a, mianowicie: a). Czasowniki dokonane, np. da, obieca, zyska. b). Czasowniki trwałe z twardą spółgłoską przed a np. zna, gra, kocha, czyta, gada. c). Częstotliwe (wyjąwszy te z zakończeniem ywa, iwa, i które są utworzone z czasowników wielozgłoskowych przez wsunięcie w nie yw, iw, np. gadał, odgadywał, czekał) [...].

Trz/1865, s. 46

Dzisiejszy czas przyszły czasowników dokonanych, jak n. p. stanę, pójdę, napiszę jest właściwie formą czasu teraźniejszego [...].

Mał/1879, t. II, s. 446

§. 722. Trzeci rozkład wszystkich słów naszych (tak przechodnich jak i nijakich, tak osobowych jak i nieosobowych) dzieli je na czasowniki dokonane i na niedokonane; np. minąć a mijać, zdobyć a zdobywać.

Morf/1884, s. 23

Both active and neuter verbs may be either dokonane or niedokonane, perfect or imperfect.

[Czasowniki w stronie czynnej mog być dokonane albo niedokonane.]
Morf/1884, s. 36

The mark of the conjugation is the second person singular present of the verbs niedokonane, or the future anterior of the verbs dokonane, which of necessity have no present, as I have previously stated.

[Znakiem koniugacji jest druga osoba liczby pojedynczej czasu teraźniejszego czasowników niedokonanych, lu czas przyszły przedni czasowników dokonanych, które z zasady nie mają czasu teraźniejszego, o czym była już mowa.]
Jes/1886, s. 117

Z tych znowu, [czasowniki] dokonane wyrażać mogą, jak wiadomo, czynność rzeczywistą, kiedy działanie podmiotu przechodzi na coś drugiego, np. nauczyciel chwali ucznia, i wtenczas mówimy, że są użyte w formie czynnéj; — albo wyrażać mogą takie zachowanie się podmiotu, że ten nie tylko nie działa na coś drugiego, ale przeciwnie, sam bierze na się czyjeś działanie, np. uczeń jest chwalony przez nauczyciela, i wtenczas mówimy, że czynność taka: jest chwalony, użyta jest w formie biernéj.

SW/1900-1927, s. 494 Definicja

Dokonany czasownik, gram. = wyrażający czynność skończoną.

Kon/1920, s. 49 Definicja

Czasowniki, które wyrażają czynność zaczętą, lecz nieukończoną, trwającą jeszcze, nazywają się niedokonane [...].

Czasowniki, które wyrażają czynność zaczętą i ukończoną, nazywają się dokonane.

ŁośFl/1923, s. 274

Niema polskich form, którebyśmy mogli uznać za niewątpliwe aorysty asygmatyczne, te bowiem formy, które za takie uznaćby można, są identyczne z formami czasu teraźniejszego (przyszłego) czasowników dokonanych, np. pójdzie, wyjdą w znaczeniu ‘poszedł’ wyszli'.

ŁośFl/1923, s. 275

Imiesłów odmienny w staropolszczyźnie jest taki sam, jak dzisiaj, różni się zaś tem tylko od dzisiejszego, że formowano go także i od czasowników dokonanych.

Łoś II/1925, s. 110

Od czasowników dokonanych na -ować tworzą się formy częstotliwe na -owywać np. rozbudowywać, obcałowywać, darowywać, przedrukowywać, wyładowywać, podmalowywać.

Łoś III/1927, s. 265

§ 553. Imiesłowy na -ąc i t. p. tworzono też od czasowników dokonanych, a wtedy miały znaczenie imiesłowów albo przyszłych, albo przeszłych, albo teraźniejszych [...].

Gaert/1927, s. 78 Definicja

Czasowniki (verbum, słowo), wyrazy oznaczające czynności lub stany: Z uwagi na znaczenie odróżniamy: I. Rodzaj (postać, sposób) czynności: A. z punktu widzenia jej zakresu (aspekt): 1. dokonany, perfektywny, np. zrobić; 2. niedokonany, imperfektywny, np. robić.

Kl/1939, s. 80 Definicja

Czasownik dokonany nazywa czynność, która dobiegła swego kresu.

Dor/1958–1969, t. I, s. 1109 Definicja

Czasownik [...] Czasownik dokonany «czasownik mający czas przyszły prosty oraz imiesłów uprzedni».

Dor/1958–1969, t. II, s. 215 Definicja

Dokonany w użyciu przymiotnikowym [...] 2. jęz. «oznaczający czynność skończoną»: Z bardzo nielicznymi wyjątkami każdy czasownik polski jest dziś albo dokonany, albo niedokonany. DOR. Gram. I, 239. // L pod: dokonać.

Powiązane terminy