terminów gramatycznych online
słowo przymiotne
Język: polski
- Cz. I. Powierzchność języka. Rozdział IX. O słowie: Kop/1817
- Część II. O Słowie: Mucz/1825
- O etymologii: Mal/1700
- O ośmiu częściach mowy: DwBg/1813
- O słowie: Kam/1870
- Podział mowy: Desz/1846
- Podział słów ze względu na podmiot. Zdanie twierdzące i przeczące. Spójnik: Czep/1871–1872
- Przypisy do rozdziału II: Kop/1778
- Słowa: Desz/1846
- Wstęp obejmujący pogląd na Głosownią i pojęcie Pierwoskładni: Malin/1869
Cytaty
Słowo [...] względęm exystęncyéj jest istotné i Przymiótné.
Przymiotné po Fr. Adjectif zowie sie ztąd, że nie ma własnéj istoty, ále sie do istotnégo lubo nieznácznie przyrzucá, á tákié są wszytkié okróm słowá bydź.
Ściśle mówiąc jédno tylko słowo znaczy bycie samo, wszystkie zaś insze Słowá znaczą bycie tákie lub tákie: przéto támo zowié się Rzéczowne (Substantivum) te zaś zowią się Przymiotne (Adjectiva), żé do znaczenia bycia dodają jákość bycia i zámykają w sobié niéznaczną Wyrzutnią, (Elipsim) jákiego Przymiotnika, np. wiem, scio jednoż jést co wiádomy jéstem, sciens sum.
Słowo jedno tylko jestém, znaczącé bycie samo, zowié się rzeczowné; wszystkié zaś insze słowa, znaczącé bycié takié lub takié, zowią się przymiotné, że do znaczéniá byciá dodają jakość byciá i zamykają w sobie nieznaczną wyrzutnią jakiégo przymiotnika, np. wiém, jednoż jest, co wiadomy jestém.
Słowo przymiotné znaczy przymiot dodany do słowa Rzeczownégo. Oprócz być wszystkie inne słowa są Przymiotnémi: bo znaczą i sąd bytności, i przymiot tej bytności: a każdé rozebrać się może na dwa osobné wyrazy, np. myślę, mówię etc. jedno znaczą, co jestém myślący, jestém mówiący.
Słowo być nazywa się też rzeczowném, gdyż znaczy sąd o saméj bytności rzeczy jakiéj, uważané, bez żadnego przymiotu np. ojciec jest. Wszystkie zaś inne słowa nazywają się przymiotne, bo znaczą sąd bytności, i przymiot téj bytności, a każde rozebrać się może na dwa osobne wyrazy np. ojciec kocha, mówi, jedno znaczy, co ojciec jest kochający, jest mówiący.
I dlatego człowiek daléj zaczął rozważać stosunek przedmiotów, działanie jednych na drugie, przymioty w ruchu np. zaćmiło się słońce, piorun uderzył w drzewo, rzeka płynie, to jest: słońce było zaćmione, piorun był uderzający w drzewo, rzeka jest płynąca itp., i to utworzyło wyrazy znane w grammatyce pod nazwiskiem słów przymiotnych.
Słowa przymiotne utworzyły się ze zbicia w jedno przymiotników (imiesłowów przymiotnych) i słowa być np. cierpię t. j. cierpiący jestem, stoję t. j. stojący jestem, cierpiałem t. j. cierpiały jestem i t. p.
„W sanskrycie i w językach z nim spokrewnionych są dwa szeregi piérwiástków; jeden z nich, bez porównaniá liczniejszy, obejmuje piérwiástki, s których rozwijają się słowa i jimiona (tak rzeczowne, jak i przymiotne), zostające ze słowami w braterskim i niezawisłym od siebie stosunku; pod względem pochodzeniá drugie nie rodzą się s piérwszych, lecz razem z niemi wynurzają się s tego samego łona [...]."
Gdy zaś powiem: ja jestem w domu, on pisze, kwiateczek zwiądł, tu: jestem maulje bytność moją, pisze czynność jego, a zwiądł stan kwiatka; więc słowa te same przez się wydają sąd i są malującemi czyli przymiotnemi.
Słowa czynno-bierne czyli przymiotne oznaczają stan podmiotu przymiotny, czyli powolne mimowiedne przybieranie jakiego przymiotu; mają przeto poniekąd znaczenie bierne, ale się odmieniają jak nijakie, lub czynne. Urabiają się od przymiotników albo od rzeczowników [...].
Słowo w języku polskim jest siedmiorakie: czynne, zwrotne, wzajemnie-zwrotne, nijakie, posiłkowe, bierne, i czynno-bierne albo przymiotne.