terminów gramatycznych online
rzeczownik osobowy
Cytaty
Pytania: Kto? Czyj? Komu? Kogo? Z kim? W kim? O kim? ściągają się do rzeczowników osobowych […].
Zaimek sam oznacza dobitniéjsze odróżnienie rzeczownika osobowego i spadkuje się w trzech rodzajach i dwóch liczbach […], jak przymiotniki prawidłowe […].
Wielorakość Rzeczowników [...] Osobowy, którego przedmiot jest osobą; np. Bóg, anioł, duch, rolnik, matka.
Narostek ec w rzeczownikach osobowych powstał przez zmiękczenie k na c, dlatego dodajemy im do dziś dnia końcówkę c, jak niegdyś rzeczownikom: człowiek […].
Końcówka osobowo-męska i (y). [...] Końcówkę i przyjmują wszystkie te imiona osób z twardą spółgłoską przybierającą, które końcówki owie nie przyjmują [...], nawet oznaczające wyższe godności, mianowicie w hierarchii duchownéj np. arcybiskupi, biskupi, kanonicy, dziekani, chłopi, arystokraci [...]. Końcówkę y zamiast i przybierają nie tylko rzeczowniki osobowe zakończone na r, g, k [...], ale także osobowe zakończone narostkiem ec, gdyż tu c powstało przez zmiękczenie k, np. Niemiec, Niemcy, kupcy [...].
§. 131. Rozważmy z kolei każde z tych trzech zakończeń. — W pierwotnym stanie języka wszystkie rzeczowniki tej deklinacyi — bez różnicy, czy są osobowe, zwierzęce, czy nieżywotne — formowały przyp. I licz. mn. na i albo na owie.
Co się wyżej w §. 136 powiedziało o rzeczownikach męskich osobowych, że przyp. IVty licz. mn. zastępują powszechnie formą przyp. IIgo, to się rozumieć powinno i o należących do tego działu. Mówimy więc zwykle: poważam starców, wodzów, królów itd., nie starce, króle.
[…] Jakkolwiek końcówka a z rodu swego jest przeznaczoną dlá rodzaju żeńskiego, jednakże na odwrót tak w łacinie, jak w polszczyznie łączy się z rzeczownikami osobowemi rodzaju męzkiego […].
Dlá tego téż gramatycy nasi ze względów pedagogicznych we wzorcach skłánianiá rzeczowników męzkich żywotnych nietylko w liczbie pojedyńczéj, w któréj ściśle rzecz biorąc, biernik niczym się nie różni od mianownika, ale nawet i w liczbie mnogiéj co do rzeczowników osobowych, kładą w bierniku formy dopełniácza, co się dzieje pod względem biernika liczby mnogiéj ze szkodą nauki ojczystego języka. Albowiem formy biernika liczby mnogiéj rzeczowników osobowych męzkich znikają s pamięci młodzieży, jako mniéj używane w potocznéj mowie [...].
UWAGA. Dla wprawy w zgadzaniu przymiotników z rzeczownikiem dla przekonania dzieci, że głównie słowo rządzi przypadkami, dobrze jest przypadkować takowe wyrazy z dorobioną do nich myślą, zwracając uwagę na zakończenie przymiotników w trzecim przypadku liczby mnogiéj i w 6m przy rzeczownikach rodzaju męzkiego i nijakiego, a w liczbie mnogiéj przy osobowych i zwierzęcych albo nieżywotnych. (Wyraz lub końcówka będąca cechą przypadku, powinna być podkreślaną).
Rzeczowniki dzielą się na osobowe, tj. takie, które oznaczają imiona osób, np. uczeń, chłop, żołnierz, rolnik, Jan, Paweł, Piotr itd., i rzeczowe albo zwierzęce, tj. takie, które oznaczają imiona rzeczy lub zwierząt, np. dom, kościół, pióro, stołek, pies, koń, kot itd.
Różnicę, jaka zachodzi pomiędzy 6. i 7. przyp. licz. pojed. przy rzeczownikach rodzaju męskiego i nijakiego, zachowuje się nietylko przy rzeczownikach osobowo-męskich, lecz przy wszystkich rzeczownikach rodzaju męskiego bez różnicy, czy one są osobowe, czy rzeczowe, czy żywotne, czy nieżywotne.
Formy rzeczywistego i pierwotnego przyp. Igo liczby mn. utrzymują się przeto obecnie tylko jeszcze w samych rzeczownikach osobowych, np. (ci) doktorzy (t. j. doktorzi, §. 49) lub doktorowie.
Człowiek – uczeń – rolnik – sędzia – żołnierz – koń – orzeł – szczupak – motyl – żaba.
Te wyrazy oznaczają osoby lub zwierzęta — czyli istoty żyjące i nazywają się rzeczownikami żywotnemi. Do rzeczowników żywotnych liczą się też w gramatyce nazwy duchów i bóstw (anioł, Jowisz). Rzeczowniki żywotne dzielą się na ludzkie czyli osobowe (ojciec, syn, siostra) i zwierzęce (koń, pies).
Rzeczowniki osobowe, rodzime z przyrostkiem złożonym an-in, takie jak: mieszczanin, włościanin, ziemianin, dworzanin, mają w liczbie mnogiej osnowę z przyrostkiem an (bez -in), to jest formy ich mianownika l. mn. z zakończeniem 'e są: mieszczanie, włościanie. ziemianie, dworzanie.
Wszelkie rzeczowniki żywotne (tj. osobowe i zwierzęce) mają formy biernika przejęte z dopełniacza (np. widzę rolnika, pana, kupca,...), gdy tymczasem w liczbie mnogiej z rzeczowników żywotnych tylko osobowe zastępują biernik formami dopełniacza.
Rzecz. osobowe rodzime na an-in mieszczanie, wlościanie itp. [...]
I-szy przypadek liczby mn. rzeczowników osobowych ma rozmaite zakończenia. Rzeczowniki osobowe mają formę osobową albo rzeczową.
Odpowiednio do podziału pojęć na konkretne i oderwane, gramatycy dzielą rzeczowniki na zmysłowe i oderwane (oczywiście w przenośnem tych wyrazów znaczeniu); nadto według innych cech znaczeniowych na osobowe i nieosobowe lub rzeczowe (pies, dom), na jednostkowe (np. człowiek) i zbiorowe (np. lud), na pospolite i własne.
Osobowe, p. rzeczowniki; p. zaimki.
Rzeczowniki (substantiva) - wyrazy oznaczające osoby lub rzeczy (zmysłowe lub umysłowe) [...] d) osobowe, np. człowiek i nieosobowe, np. wół.
Wśród rzeczowników wyodrębniają się naprzód te, które nazywają ludzi, np. uczeń, Polak, chłopiec, żołnierz, urzędnik, dziewczyna, siostra, koleżanka, Francuzka, góralka, dziecko. Są to rzeczowniki osobowe w przeciwstawieniu do wszystkich innych nieosobowych.