terminów gramatycznych online
prowincjonalizm
Język: polski
- Budowa wyrazów: Łoś II/1925
- Głosownia: Mał/1879
- Koniugacja (Końcowki osobowe, System koniugacyjny...Aoryst. Imperfekt ... Strona bierna. Inne formy złożone): Łoś III/1927
- Nauka o formach (Flexya): Mał/1863
- O języku w ogólności: Br/1848
- O prowincjalizmie czyli powiatczyznie: Oż/1883
- Opis fizyjologiczny i rodowód samogłosek: Malin/1869
- Słownik, cz. II (P - Ż): SWil/1861
- Słownik, t. 4: P-Prożyszcze: SW/1900-1927
- Słownik, tom VII (Pri-R): Dor/1958–1969
- Wstęp do Głosowni. - Język słowiański i jego narzecza. - Abecadło wszechsłowiańskie. - Podział mowy odnośnie do Głosowni.: Malin/1869
- Zadanie gramatyki i jéj podział: Łaz/1861
- Znaki: KarłT/1885
Regionalizm (prowincjonalizm). Jednostka systemu jęz. (wyraz, forma, zwrot frazeologiczny) reprezentująca terytorialną odmianę jęz. ogólnego w stosunku do odpowiadających jej jednostek typowych dla reszty obszaru jęz.
Cytaty
Od języka właściwego odróżniać trzeba tak zwane prowincjalizmy, to jest wyrazy polskie znane tylko i używane w pewnych prowincjach […]. Prowincjonalizmy nie powinny być używane w języku xiążkowym bez stósownego objaśnienia, bo nie są zrozumiałe dla wszystkich czytających.
Prowincjonalizm, u, lm. y, m. wyraz lub wyrażenie używane tylko w części kraju, jak np. (na Litwie) ajer zam. tatarak; lub wyraz używany w inném znaczeniu, niż w reszcie kraju, np. (na Rusi i Litwie) lula, zam. człowiek niezgrabny, ociężały.
Wymawianie i wyrażenia różniące się okolicami, nazywamy prowincyjalizmem czyli powiatowszczyzną.
Do prowincyonalizmów, w języku piśmiennym nieużywanych, należy galicyjskie tydnia, tydnie itd.
[…] Wymáwianie á pochylonego głosem podobnym do o jest ludowym prowincyjonalizmem, którego książkowá polszczyzna wystrzegać się powinna.
Á ciemne, nazwane przez Kopczyńskiego ściśnionym, które księgi Zygmuntowskie zostáwiają bez znamieniá, wygłaszá się kanáłem przy krtáni głębokim, przy którym policzki opierają się po obu stronach o boczne zęby, wargi zaś o przednie zęby; dlá tego samogłoskę tę możná by nazwać a wargowym. Stojeński przyrównywá głos téj samogłoski do głosu hebrajskiéj samogłoski zwanéj kamec, którą polscy i niemieccy Żydzi wymáwiają dzisiáj jak długie o, podobnie jak wymáwiá nasz lud wielkopolski, [...] którego to wymáwianiá ludowego, jako prowincyjalizmu, unikać náleży.
Te wszystkie prowincyonalizmy o tyle są ciekawém zjawiskiem, że ukazują nam przedłużenie aż do téj chwili procesu, który co do k i g, przed y i twardém e położonego, stał się faktem dokonanym jeszcze w przedpiśmiennej epoce.
O prowincjalizmie czyli powiatczyznie.
Tak poucza [Józef] Mroziński (na str. 267) "Gramatyk powinien uczyć języka, którym mówią osoby należące do celniejszego towarzystwa, ale nie języka, którym lud prosty mówi; t. j. nie prowincjalizmów".
Znaki [..] ⫯ Prowincyjonalizm, postać gwarowa.
Powiatowość, i, blm. Powiatowszczyzna prowincjonalizm, sposób mówienia partykularny, zaściankowy: Była chwila, na początku XVI w., iż namyślano ś., czy wybrać jedną powiatowszczyznę, jedną z gwar ludowych, i ją uważać za język piśmienniczy, czy też wszystkie te odcienie zlać w jedno, wytworzyć z nich język książkowy.
Prowincjonalizm, u, lm. y wyraz a. wyrażenie właściwe tylko pewnej okolicy kraju, prowincji.
§ 70. Suf. -'an < *-ěnъ: łopian Erz. [...], Mrongowius: polano — 'szczapa, kawał drewna do palenia'. Litth., to znaczy prowincjonalizm litewskopolski, r. polĕno, zapewne pierwotnie w znaczeniu połowy rozszczepionego kloca.
Czasownik oglądnę, oglądniesz, uważany dziś za prowincjonalizm galicyjski, ukazuje się w piśmiennictwie polskiem od XV w. według K. Nitscha (JP. V, 101-108) u pisarzy, którzy ulegali ruskiemu wpływowi językowemu.
Prowincjonalizm [...] 1. «wyraz lub zwrot językowy będący właściwością pewnej prowincji, okolicy, nie używany w języku ogólnoliterackim».