terminów gramatycznych online
litera głośna
Język: polski
Geneza: por. łac. vocalis 'głośny', vox 'głos'
- De Ortographia: Mora/1592
- II. Początki polskiej terminologii gramatycznej. Od Odrodzenia do czasów saskich: Kor/1961
- III. Krystalizowanie się polskiej terminologii gramatycznej w czasach Oświecenia: Kor/1961
- O nauce dobrego pisania i czytania: Lub/1778
- Ortografia: SzyGram/1767
- Wstęp do Gramatyki: SzyGram/1767
- Wzory cząstkowego i ciągłego pisma: SkorM/1828
- Zdanie dziesiąte: Klecz/1767
Cytaty
Quomodo dividuntur Literae? In Vocales et Consonantes. Głośne są názwáne, że dźwięk sámy z siebie dáją, i sámy przez się czytáne być mogą: ále Consonantes nigdy, i tym są od siebie rozne.
Nadto złożenie słow z liter, ma rożną moc w sobie. Dla tego niektore są miętkie i łagodne. Insze zaś są męskie, żywe, i twarde, ktore do mow ostrzejszych, jako to Obozowych, lub oskarżających mieszać się zwykły: Takie są z liter głośnych (vocales) A. O. ktore otwartemi wymawiamy ustami. Do ktorych gdy się przyłączą r. z. ł. p. etc. ostre brzmienie czynią.
P. Co i ktore są litery wspołbrzmiące? O. Wspołbrzmiące litery są ktore w wymawianiu zdają się łączyć z głośnemi, i tak brzmią, jak gdyby dwie liter było. Gdy bowiem wymawiam nap: literę: b, zdaje się, jak bym mowił razem z literą głośną e, tak: be. Toż samo wydaje się w inszych, a takie są wszystkie procz głośnych i h, co jest raczej aspiratio czyli tchnienie, a nie litera.
O dobrym wymawianiu liter. Wymawianie liter głośnych. P. Czy jednakowo zawsze każda litera w Polskim Języku wymawia się?
P. Jest też co powiedzieć o literze u? O. Ta nigdy nie staje się wspołbrzmiącą, choć się łączy z głośną, nie tak jak w inszych językach nap: ujmuj; bo już na to jest osobna litera wspołbrzmiąca w, nap: wodz, ktora wzajem nigdy nie staje się głośną.
P. Gdzież tedy powinno się pisać ch? O. [...] słowem jakakolwiek wspołbrzmiąca litera, albo z głośnych y Greckie, zawsze się pisze ch, nap. chcę, chleb, chłosta, chmura, tchnę, chrost, chwała, chyba.
[...] w Księgach Cerkiewnych, że się te znaki zachowują [...] Pierwszy nazywa się ψїлѝ: Accentus mollis, taki ᵔ. Kładzie się z obyczaju od Grekow wziętego nad początkowemi w Dykcyach głośnemi, lub dwugłośnemi. Na przykład А̑́да́мъ, Ѻ̑́тє́цъ, Ю̑́нє́цъ. Vitulus.
Drugi Apostrof ̑ ˋ. Kładzie się także nad Głośną tą, nad którą należy położyć ψїлѝ, i Варíę.
Jest bardzo ważną rzeczą dla prawideł harmonii mowy, i całkowitéj nauki form, podział liter na przytłumione czyli głuche i na tonujące czyli głośne. Do głuchych należą obiedwie pierwsze spółgłoski, pierwszych piąciu szeregów, łącznie z trzema syczącymi; to jest: श sia, ष sza i स sa; do tonujących zaś wszystkie samogłoski i trzy ostatnie spółgłoski pierwszych piąciu szeregów łącznie z półsamogłoskami i ह h.
Nowy dowód jej [terminologii] niestałości stanowi występowanie całych opisów jako ekwiwalentów odpowiednich haseł łacińskich, i to tylko gdzieniegdzie w słowniku J. Mączyńskiego.
Terminologia. Litera vocalis — głośna litera, głośnik (już u J. Seklucjana), diphthongus — dwojaki ton, consonans — wespołek brzmiąca, społubrzmiąca [...].
Posługiwał się nim [polskim słownictwem gramatycznym] już S. Kleczewski znający takie terminy, jak litera — litera, skład mniejszy, vocalis — głośna, syllaba — syllaba, skład większy; quantitas — ilkość, etymologia — etymologija, wykład słów, nomen substantivum — imię, słowo osobiste, nomen adiectivum — słowo przydatne, nomen compositum — złączone.
Dla rosyjskiego napisał go [podręcznik] M. Lubowicz [...].
Terminologia. Litera vocalis — litera samobrzmiąca, głośna (s. 14), diphthongus — dwugłośna, consonans liquida — zgodno-, spółbrzmiąca (s. 9) płynna, lenis — miękka, fortis — twarda, alternans — odmienna, syllaba — sylaba, accentus — uderzenie (s. 8-9), akcent (s. 14).