terminów gramatycznych online
litera głośna
Język: polski
Geneza: por. łac. vocalis 'głośny', vox 'głos'
- De Ortographia: Mora/1592
- II. Początki polskiej terminologii gramatycznej. Od Odrodzenia do czasów saskich: Kor/1961
- III. Krystalizowanie się polskiej terminologii gramatycznej w czasach Oświecenia: Kor/1961
- O nauce dobrego pisania i czytania: Lub/1778
- Ortografia: SzyGram/1767
- Słownik: Mącz/1564 (war. B)
- Wstęp do Gramatyki: SzyGram/1767
- Wzory cząstkowego i ciągłego pisma: SkorM/1828
- Zdanie dziesiąte: Klecz/1767
Cytaty
Mutae literae, Littery nieme, Niemájące sámy z siebie żadnego dźwięku jesli k niem vocales á głośne littery nie będą przyłożone.
Vocales apud Grammaticos quinque literae, a, e, i, o, u, Głośne litery álbo głośniki pewny głos wydawájące.
Quomodo dividuntur Literae? In Vocales et Consonantes. Głośne są názwáne, że dźwięk sámy z siebie dáją, i sámy przez się czytáne być mogą: ále Consonantes nigdy, i tym są od siebie rozne.
Nadto złożenie słow z liter, ma rożną moc w sobie. Dla tego niektore są miętkie i łagodne. Insze zaś są męskie, żywe, i twarde, ktore do mow ostrzejszych, jako to Obozowych, lub oskarżających mieszać się zwykły: Takie są z liter głośnych (vocales) A. O. ktore otwartemi wymawiamy ustami. Do ktorych gdy się przyłączą r. z. ł. p. etc. ostre brzmienie czynią.
P. Co i ktore są litery wspołbrzmiące? O. Wspołbrzmiące litery są ktore w wymawianiu zdają się łączyć z głośnemi, i tak brzmią, jak gdyby dwie liter było. Gdy bowiem wymawiam nap: literę: b, zdaje się, jak bym mowił razem z literą głośną e, tak: be. Toż samo wydaje się w inszych, a takie są wszystkie procz głośnych i h, co jest raczej aspiratio czyli tchnienie, a nie litera.
O dobrym wymawianiu liter. Wymawianie liter głośnych. P. Czy jednakowo zawsze każda litera w Polskim Języku wymawia się?
P. Jest też co powiedzieć o literze u? O. Ta nigdy nie staje się wspołbrzmiącą, choć się łączy z głośną, nie tak jak w inszych językach nap: ujmuj; bo już na to jest osobna litera wspołbrzmiąca w, nap: wodz, ktora wzajem nigdy nie staje się głośną.
P. Gdzież tedy powinno się pisać ch? O. [...] słowem jakakolwiek wspołbrzmiąca litera, albo z głośnych y Greckie, zawsze się pisze ch, nap. chcę, chleb, chłosta, chmura, tchnę, chrost, chwała, chyba.
[...] w Księgach Cerkiewnych, że się te znaki zachowują [...] Pierwszy nazywa się ψїлѝ: Accentus mollis, taki ᵔ. Kładzie się z obyczaju od Grekow wziętego nad początkowemi w Dykcyach głośnemi, lub dwugłośnemi. Na przykład А̑́да́мъ, Ѻ̑́тє́цъ, Ю̑́нє́цъ. Vitulus.
Drugi Apostrof ̑ ˋ. Kładzie się także nad Głośną tą, nad którą należy położyć ψїлѝ, i Варíę.
Jest bardzo ważną rzeczą dla prawideł harmonii mowy, i całkowitéj nauki form, podział liter na przytłumione czyli głuche i na tonujące czyli głośne. Do głuchych należą obiedwie pierwsze spółgłoski, pierwszych piąciu szeregów, łącznie z trzema syczącymi; to jest: श sia, ष sza i स sa; do tonujących zaś wszystkie samogłoski i trzy ostatnie spółgłoski pierwszych piąciu szeregów łącznie z półsamogłoskami i ह h.
Nowy dowód jej [terminologii] niestałości stanowi występowanie całych opisów jako ekwiwalentów odpowiednich haseł łacińskich, i to tylko gdzieniegdzie w słowniku J. Mączyńskiego.
Terminologia. Litera vocalis — głośna litera, głośnik (już u J. Seklucjana), diphthongus — dwojaki ton, consonans — wespołek brzmiąca, społubrzmiąca [...].
Posługiwał się nim [polskim słownictwem gramatycznym] już S. Kleczewski znający takie terminy, jak litera — litera, skład mniejszy, vocalis — głośna, syllaba — syllaba, skład większy; quantitas — ilkość, etymologia — etymologija, wykład słów, nomen substantivum — imię, słowo osobiste, nomen adiectivum — słowo przydatne, nomen compositum — złączone.
Dla rosyjskiego napisał go [podręcznik] M. Lubowicz [...].
Terminologia. Litera vocalis — litera samobrzmiąca, głośna (s. 14), diphthongus — dwugłośna, consonans liquida — zgodno-, spółbrzmiąca (s. 9) płynna, lenis — miękka, fortis — twarda, alternans — odmienna, syllaba — sylaba, accentus — uderzenie (s. 8-9), akcent (s. 14).