terminów gramatycznych online
zrost
Zrost. Wyraz złożony będący produktem scalenia dwu członów jakiejś struktury syntaktycznej, przy czym gramatycznie zależny jest człon pierwszy (identyczny formalnie z przypadkiem zależnym imienia bądź z grupą przyimkową), [...].
Cytaty
Wreszcie piszą się razem wyrazy, które dla różnych przyczyn psychologicznych powszechnie są uważane za zrosty np. dzieńdobry [...] stokroć i t. d.
Wyrazy proste i złożone. Wyrazy nierozwinięte (rdzenne) i rozwinięte. Zestawienie – zrost – złożenie (właściwe).
Wyrazy: grób, pan, syn, są nierozwinięte. Gdy zaś dodamy do nich przedrostki, lub przyrostki, wówczas będą rozwinięte: ogrodnik, pańszczyzna, synowiec... Wyrazy złożone rozpadają się na: Zestawienia: Boże Narodzenie, Morskie Oko, siostra miłosierdzia, Akademja Umiejetności, myć się. Zrosty: Wielkanoc, przed Wielkanocą, Rzeczpospolita, Rzeczpospolitej (nie odmieniają się obie części!). Złożenia: bladoniebieski, muchomor, woziwoda...
Odpowiednio do formy pierwszego członu wyrazy złożone dzielą się na dwie główne gromady: do pierwszej zaliczamy te, w których pierwszej części mamy formację imienną (zaimkową) lub czasownikową; [...], wówczas mamy złożenie w ścisłem tego słowa znaczeniu; jeżeli zaś pierwszy człon jest jakąś określoną formą fleksyjną (np. przypadek imienny, osoba czasownika), połączenie takie nazywamy zrostem. Tak więc np. białogłowa, Czarnolas, Zdzierad są złożeniami, a swawola, Bogusław, widzimisię są zrostami.
§ 327. Zrosty tem się różnią od wyrażeń syntaktycznych, że stanowią jeden wyraz. Uznanie pewnej nazwy za dwuwyrazową, lub za zrost, zależy od poczucia subjektywnego, np. wielka noc czy też wielkanoc, Krasny staw czy Krasnystaw. [...] Niekiedy rozstrzyga tu akcent [...], albo też inne sprawdziany objektywne, przede wszystkiem deklinacja: od wielkanoc tworzymy formy: wielkanocy, przed wielkanocą, od wielka noc zaś wielkiej nocy, przed wielką nocą.
III. Wyrazy ze względu na budowę słowotwórczą: A. ★proste(simplicita), t. j. składające się z jednego rdzenia [...] B. ★złożone (composita), składające się z dwu lub więcej rdzeni. 1) ★zestawienia, złożone z dwu luźnych, odmieniających się samodzielnie wyrazów oznaczających jedno wyobrażenie, np. Dzikie Pola; 2) ★zrosty, złożone z dwu członów, z których pierwszy zatracił swą samodzielność i odmianę, np. Bogurodzica, zmartwychwstanie.
Zrost, p. wyrazy II B.
Inny rodzaj wyrazów złożonych to tzw. zrosty, np. wiarygodny, Bogumiła, psubrat, okamgnienie, Wielkanoc, dobranoc, swawola, zmartwychwstanie. Jak te przykłady pouczają, człon pierwszy jest formą przypadkową, ewentualnie z przyimkiem, zależną od członu drugiego tak, że można by nieraz człony przestawiać bez naruszenia istotnego sensu, np. godny wiary, mgnienie oka, wstanie z martwych.
Z chwilą uzyskania niepodległości i organizowania na nowo szkolnictwa polskiego przystępując do nauczania języka ojczystego językoznawcy polscy na zjeździe w roku 1921 uchwalili zrąb terminologii gramatycznej [...].
Słowotwórstwo: wyraz prosty, złożony; złożenie (właściwe), zestawienie, zrost, rdzeń, pierwiastek, wyraz rdzenny, (nie)rozwinięty, przyrostek (słowotwórczy), żywy, martwy [...].