terminów gramatycznych online
złożenie wyraz złożony
Język: polski
- Część czwarta prawideł gramatycznych, wyrazotwornia: Szum/1809
- Dialekty języka polskiego: Nitsch/1923
- Historyczna fonetyka czyli głosownia: Rozw/1923
- IV. Rozwój polskiej terminologii gramatycznej po Kopczyńskim: Kor/1961
- Nauka o budowie wyrazów (słowotwórstwo): Szob/1923
- Nauka o wyrazie: Kl/1939
- O nauce dobrego pisania i czytania: Lub/1778
- O spółgłoskach. O używaniu liter "z", "s" (W. Szwejkowski): Rozp/1830
- O słowie: Lub/1778
- Projekt terminologii: KarłT/1885
- Słowniczek: Gaert/1927
- Słowotwórstwo: PolTerm/1921, Król/1922
- Wyrazy złożone: Uchw.AU/1891
Złożenie. Wyraz złożony zawierający morfologiczny wykładnik kompozycji. Wykładnik ten może mieć postać morfemu łącznikowego: zwart-o-wybuchowa [...], afiksu derywacyjnego: szerokolist-ny, [...], paradygmatycznego formantu słowotwórczego [...]: długonog-(i) [...].
Cytaty
Co można rozeznać początkiem, złożeniem, kończeniem rzeczeń, i powtorzeniem liter [...] 2.) Złożeniem, że przekładania podług sylab zawsze oddzielają się od części mowy, z któremi one złożone; chociażby się to sprzeciwiało wyż wyrażonemu przepisowi, na przykład, воз-ношу, wynoszę, a nie во-зношу; nie zważając na to, że od ЗН. знаю znam, зной, znoj, poczynają się.
W pisaniu starać się należy. [...] 3.) Zeby nie odstępowało wiele od czystego wymawiania . 4 .) Zeby się nie ze wszystkim zatarły ślady pochodzenia i złożenia rzeczeń.
Przyjmując przed sobą przekładania, i inne części podług § 179. Otrzymują słowa podług takowego złożenia różne znaczenia: 1.) Zyskują sobie na końcu pomnożenie sylab: Теку ciekę, протекаю przeciekam.
Ztąd dzielą się złożone słowa (Verba) na stałe (constantia) i przechodzące (et transitovia). Stałe zostają się zawsze w jednym sprzężeniu, we wszystkich czasach. Przechodzące będąc w terazniejszym czasie pierwszego sprzężenia, w przyszłym są wtórego; przeto że proste słowa wtórego sprzężenia otrzymawszy w złożeniu rozmnożenie sprzegają się podług pierwszego sprzężenia; a w przyszłym rozmnożenie straciwszy, znowu do wtórego sprzężenia wracają się. Przykład pierwszego: Помагаю pomagam, помагаешъ pomagasz, помогу pomogę, поможешъ pomożesz[...]. Przykład drugiego: Возвышаю wywyższam, возвышаешь wywyszasz, возвышу wywyzszę, возвысишь wywyszysz.
Wiele też wyrazów utworzono poźniej przez złożenie jeden z drugim, np. nocleg, krwiopłyn, bogobojność, jednooki, i t. d.
Tam więc, gdzie sąd ucha staje się niepewnym, z przyczyny różnego następstwa spółgłosek, przydajmy mu za poradników względy grammatyczne, względy do zgłębienia każdego języka nieodzownie potrzebne. Temi zaś są: [...] 2. Złożenie, czyli wzgląd na to, z czego jaki wyraz się składa (compositio).
Composition Złożenie; Złożony; Złożoność.
Złożenie Composition [Złoż.].
Złożenie Composition [Złoż.].
a) Razem piszą się przysłówki złożone z przyimka i z wyrazu, który α) sam dla siebie już dziś nie jest używany, n. p. skąd, stamtąd, skądinąd; β) albo sam dla siebie co innego znaczy niż w złożeniu: n. p. nakoniec, a na koniec noża.
Wyrazy proste i złożone. Wyrazy nierozwinięte (rdzenne) i rozwinięte. Zestawienie - zrost - złożenie (właściwe).
Wyrazy: grób, pan, syn, są nierozwinięte. Gdy zaś dodamy do nich przedrostki, lub przyrostki, wówczas będą rozwinięte: ogrodnik, pańszczyzna, synowiec... Wyrazy złożone rozpadają się na: Zestawienia: Boże Narodzenie, Morskie Oko, siostra miłosierdzia, Akademja Umiejetności, myć się. Zrosty: Wielkanoc, przed Wielkanocą, Rzeczpospolita, Rzeczpospolitej (nie odmieniają się obie części!). Złożenia: bladoniebieski, muchomor, woziwoda...
Wyrazy złożone, które w swej części pierwszej kończą się przyrostkiem słowotwórczym -o- lub -i- nazywają się złożeniami. Wyrazy listopad, białogłowa, czarnowłosy, woziwoda, wiercipięta są złożeniami.
Akcent przeważnie nowy [...], mimo nowości złożenia, widocznej w zwężeniu samogłoski i w braku -ł [...].
Złożenia z idę przedstawiają różne zjawiska godne uwagi.
Co się tyczy stałej akcentuacji wyrazów i grup, to polszczyzna przedstawia dziś, jak wiadomo, typ przycisku pod względem miejsca nieruchomego i nieswobodnego [...]. Pewna rozmaitość panuje tylko w akcentuacji grup wyrazowych, dwu- i trzechzgłoskowych, w czem odbija się różnica między znieruchomiałym zrostem i złożeniem, a swobodniejszą, chociaż nieraz zupełnie ustaloną grupą syntaktyczną i w ogóle t. z. akcent zdaniowy.
III. Wyrazy ze względu na budowę słowotwórczą: A. ★proste(simplicita), t. j. składające się z jednego rdzenia [...] B. ★złożone (composita), składające się z dwu lub więcej rdzeni. 1) ★zestawienia, złożone z dwu luźnych, odmieniających się samodzielnie wyrazów oznaczających jedno wyobrażenie, np. Dzikie Pola; 2) ★zrosty, złożone z dwu członów, z których pierwszy zatracił swą samodzielność i odmianę, np. Bogurodzica, zmartwychwstanie; 3) ★złożenia (właściwe), których człon pierwszy kończy się przyrostkiem słowotwórczym, a nie końcówką, np. Czarnolas, Złotogłów.
Złożenie, p. wyrazy III.
Wśród wyrazów złożonych wyodrębnia się duża gromada znamienna tym, że pierwszy człon złożenia kończy się na -o- lub i(y), np. wodociąg, listopad, żywopłot, domokrążca, parowóz, Czarnolas, pięciolistny, czworokątny, samoczwart, jednoznacznie, wiercipięta, rzezimieszek, zawalidroga, golibroda, liczykrupa, burczymucha, skarżypyta. Nazywamy takie wyrazy złożeniami.
Istniejące w pewnych kategoriach nowe zamieszanie terminologiczne wywołało oczywiście chęć likwidacji istniejącego stanu rzeczy przez ustabilizowanie dla danych pojęć pewnych określeń. Ich projektu wraz z uwagami teoretycznymi dostarczył J. Karłowicz [...].
Etymologia — słowotwór: compositio — złożenie, radix — pień, praefixum — rostek, suffixum — przyrostek, infixum — wrostek, thema — osnowa, terminatio — końcówka.
Z chwilą uzyskania niepodległości i organizowania na nowo szkolnictwa polskiego przystępując do nauczania języka ojczystego językoznawcy polscy na zjeździe w roku 1921 uchwalili zrąb terminologii gramatycznej [...].
Słowotwórstwo: wyraz prosty, złożony; złożenie (właściwe), zestawienie, zrost, rdzeń, pierwiastek, wyraz rdzenny, (nie)rozwinięty, przyrostek (słowotwórczy), żywy, martwy [...].
Powiązane terminy
- składanie (wyraz złożony)
- wyraz skrócony
- wyraz złożony (compositum)
- Złoż.
- Composition
- compositum (wyraz złożony)
- verbum compositum (wyraz złożony)