terminów gramatycznych online
forma złożona
Język: polski
- Część II. Rozdz. 2. Odmiany. (Fleksya) : Jes/1886
- Dialekty języka polskiego: Nitsch/1923
- Fleksja czyli nauka o odmianach, albo odmiennia: Kr/1917
- Historyczna fonetyka czyli głosownia: Rozw/1923
- Nauka o formach (Flexya): Mał/1863, Mał/1879
- O Słowie: Malin/1869
Cytaty
Chcąc obeznać się ze zasadami form złożonych, trzeba przejrzeć przede wszystkiém konjugacyą słowa posiłkowego być, która o tyle jest nieregularna, że polega na rozmaitych źródłosłowach wzajemnie się uzupełniających: na niedokonaném jes, i na dokonanych będ i by.
Jednolitą formą słowa nazywámy taką, którá się składá s temátu i s końcówki bezpośrednio, [...] lub pośrednio złączonéj s temátem [...]. Te zaś formy, do których rozwáżaniá obecnie przystępujemy, złożone z jimiesłowu lub trybu bezokolicznego i słowa posiłkowego, nazywać będziem formami złożonemi lub omównemi (formae periphrasticae); takiemi są np. koɦać będę lub będę koɦał, oznaczające czas przyszły niedokonany słowa niedokonanego koɦać, gdzie będę jest czasem przyszłym słowa posiłkowego być.
S téj téż to przyczyny końcowe m, ś, śmy, śće w formach złożonych jest-e-m, jest-e-ś, jest-e-śmy, jest-e-śće, nie będąc końcówkami, ale słowami posiłkowemi, jednym słowem łącznikami, mogą się odrywać tak jak od jimiesłowu przeszłego, tak téż i od praedikatu jest i łączyć się w jeden wyráz z jinnym poprzedzającym wyrazem [...].
§.251. Otóż przez łączenie powyższych czasów słowa posiłkowego być z imiesłowami innych czasowników powstają formy złożone [...]. Mianowicie:
- Urabiamy w ten sposób nasamprzód całą STRONĘ BIERNĄ. Składamy imiesłów bierny czasu przeszłego na ty, ta, te, lub ny, na, ne, ze słowem być, i tak otrzymujemy wszystkie niemal czasy, jakie posiadamy po stronie czynnéj.
Zaimek 3-éj osoby: ji-ja-je, jego, jéj, jemu, itd.) przyczepił się bowiem jako przyrostek do rzeczownych form przymiotnika; tak zaś złożone formy zostały potem ściągnięte, i te ściągnięcia stanowią właśnie formy dzisiejszéj odmiany przymiotnikowéj.
Ponieważ formy: byłem, byłeś — byliśmy, byliście, są formami złożonemi, można téż z tej przyczyny oddzielać od nich końcówki i przyczepiać do poprzedzających wyrazów.
Słowo być zwie się zazwyczaj słowem posiłkowym, gdyż formy jego używają się nie tylko w właściwym znaczeniu, ale także przy tworzeniu form złożonych innych słów (będę robił, czytać będę, byłbym pracował itp.).
Oprócz form prostych, strona czynna słowa posiada jeszcze formy złożone albo opisowe, do których należą: 1) czas przeszły (byłem, widziałem); 2) czas zaprzeszły (zrobiłem był, przyrzekł był); 3) czas przyszły słów niedokonanych (będę bić, będę pisał); 4) tryb warunkowy (poszedłbym, byłbym wziął); oraz wszystkie formy strony biernej słowa.
W związku z formą złożoną czasu przeszłego jest czas teraźniejszy słowa być.
Prawidło obejmuje także niektóre formy pozornie jednolite, w rzeczywistości silnie poczuwane jako [formy] złożone [...].
Stare oksytona t. j. mające przycisk w formie rzeczownikowej na zgłosce końcowej (a nie tylko tam, gdzie przycisk został posunięty według prawa de Saussure’a, jak w n. sg. f. itd.) cofają przycisk w formie złożonej na zgłoskę rdzenną.