gramatyka porównawcza

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Łaz/1861
• Mał/1863
• Malin/1869
• Mał/1879
• Oż/1883
• Nitsch/1923

[...] Rzeczowniki należące do poprzedzających trzech form, kończą lub kończyły się niegdyś na samogłoskę albo przynajmniéj na starosłowiańską półsamogłoskę [...], dlatego ich odmiany w gramatyce porównawczej samogłoskowemi się nazywają. Liczba rzeczowników kończących się niegdyś na spółgłoskę, była tak mała, iż odmiana ich tak nazwana spółgłoskowa nie mógła się utrzymać obok przeważnie liczniejszych rzeczowników, należących do poprzednich trzech form samogłoskowych: większość pociągnęła za sobą mniejszość, instynkt językowy, kierowany uczuciem analogii nadał z czasem odmianę samogłoskową rzeczownikom zakończonym na spółgłoskę; tym tedy sposobem znikła już dziś odmiana spółgłoskowa, ślady jej pozostały tylko w rzeczownikach rodzaju nijakiego w 1. p. na ę zakończonych [...].

Dowody, że w rzeczy saméj są to ściągnięcia z przywiedzionych obok form dłuższych, znajdą się niżej [...]; i opierają się na uznanych wypadkach gramatyki porównawczéj słowiańskiéj.

§. 65. Jest jeszcze jeden rodzaj (pozorny) zmiękczenia spółgłosek gardłowych, t. j. na ki i gi. Ma to miejsce w języku naszym w tych wszystkich razach, gdzieby po k i g zamiast i właściwie y stać powinno (jako je też inne narzecza słowiańskie rzeczywiście tam maja); albo gdzieby być miała inna jaka samogłoska z rodzaju twardych, jak o, aje, oje, uje, yje itd. Np. piszemy i mówimy wilki zamiast wilky, nogi zamiast nogy, [...] wielkiego zamiast wielkajego [...], o czém wszystkiém przekonywa porównawcza gramatyka słowiańska.

Porównawcza gramatyka uczy, że ę powstało tu z am, którego naoczny przykład w łacinie (mensam, viduam) i w Sanskr. To też jest przyczyną, dlaczego tutaj e jest twarde.

[...] Mówiąc o różnicy spájaniá form osobowych i bezosobowych w powyższym paragrafie, wyłączámy s pomiędzy form bezosobowych jimiesłów teraźniejszy na ąc [...], tudzież jimiesłów bierny i rzeczownik słówny [...]. S pomiędzy zaś form osobowych wyłączámy także tryb rozkazujący [...]. Wszystkie te bowiem formy náleżą do tak zwanych w Gramatyce Porównáwczéj form powszechnych (formae generales).

To na własną swoję rękę niejako pęcznienie samogłosek i i u w niektórych wyrazach nazywa gramatyka porównawcza guną, terminologia wzięta z sanskrytu.

Malinowski Fr. Kdz [Franciszek] powiada: "Trzeba bowiem wiedzieć, że [...] że tedy urządziwszy gramatyczne abecadło na mądrej zasadzie Kdza Zaborowskiego dla tych dwóch języków: polskiego i starosławiańskiego, mamy zarazem gramatyczne abecadło wystarczające dla każdego jinnego sławiańskiego języka, zwłaszcza gdy się pisze gramatykę porównawczą".

Północ zna też różnicę jakościową akcentu zgłoskowego (tak pod względem siły jak i wysokości tonu), że jednak jeden jego rodzaj łączy się z samogłoskami o ogólnie (polsko-) kaszubskiej długości, a drugi z ogólnie (polsko-) kaszubskiemi krótkiemi, przeto jest to objaw zupełnie drugorzędny, bez znaczenia tak dla gramatyki porównawczej jak i dla charakterystyki dzisiejszych gwar kaszubskich.