terminów gramatycznych online
gramatyka porównawcza
Język: polski
- Dialekty języka polskiego: Nitsch/1923
- Głosownia: Mał/1863, Mał/1879
- Kilka słów o etymologii właściwej jako sprawozdanie o niniejszej pracy złożone: Trz/1865
- Nauka o formach (Flexya): Mał/1863
- Nauka o słowach i ich odmianach: Łaz/1861
- O Słowie: Malin/1869
- O niezmiernem bogactwie, piękności brzmień mowy Sł. Polskiej. Zdania najpoważniejszych badaczów polskich i obcych: Oż/1883
- O pierwiastkach: Trz/1865
- Przedmowa: Trz/1865
- Słownik, cz. I (A - O): SWil/1861
- Słownik, t. 1: A-G: SW/1900-1927
- Słownik, tom II (D-G): Dor/1958–1969
Cytaty
Grammatyka, i, lm. i, ż. 1) nauka o mówieniu i pisaniu dobrém. Grammatyka szczególna. Grammatyka porównawcza. Grammatyka powszechna. Uczyć, nauczać grammatyki, wykładać grammatykę. Znać dobrze grammatykę. 2) = książka zawierająca w sobie wykład prawideł grammatycznych. 3) = prze. klassa druga w szkołach dawniejszych, po infimie. Promował się z infimy na grammatykę.
[...] Rzeczowniki należące do poprzedzających trzech form, kończą lub kończyły się niegdyś na samogłoskę albo przynajmniéj na starosłowiańską półsamogłoskę [...], dlatego ich odmiany w gramatyce porównawczej samogłoskowemi się nazywają. Liczba rzeczowników kończących się niegdyś na spółgłoskę, była tak mała, iż odmiana ich tak nazwana spółgłoskowa nie mógła się utrzymać obok przeważnie liczniejszych rzeczowników, należących do poprzednich trzech form samogłoskowych: większość pociągnęła za sobą mniejszość, instynkt językowy, kierowany uczuciem analogii nadał z czasem odmianę samogłoskową rzeczownikom zakończonym na spółgłoskę; tym tedy sposobem znikła już dziś odmiana spółgłoskowa, ślady jej pozostały tylko w rzeczownikach rodzaju nijakiego w 1. p. na ę zakończonych [...].
Dowody, że w rzeczy saméj są to ściągnięcia z przywiedzionych obok form dłuższych, znajdą się niżej [...]; i opierają się na uznanych wypadkach gramatyki porównawczéj słowiańskiéj.
§. 65. Jest jeszcze jeden rodzaj (pozorny) zmiękczenia spółgłosek gardłowych, t. j. na ki i gi. Ma to miejsce w języku naszym w tych wszystkich razach, gdzieby po k i g zamiast i właściwie y stać powinno (jako je też inne narzecza słowiańskie rzeczywiście tam maja); albo gdzieby być miała inna jaka samogłoska z rodzaju twardych, jak o, aje, oje, uje, yje itd. Np. piszemy i mówimy wilki zamiast wilky, nogi zamiast nogy, [...] wielkiego zamiast wielkajego [...], o czém wszystkiém przekonywa porównawcza gramatyka słowiańska.
Porównawcza gramatyka uczy, że ę powstało tu z am, którego naoczny przykład w łacinie (mensam, viduam) i w Sanskr. To też jest przyczyną, dlaczego tutaj e jest twarde.
[Zygmunt Sawczyński] Gramatyka porównawcza języków słowiańskich z jednéj a historyczna polska z drugiéj strony wykazują, że końcówką, któréj język polski używa do urobienia trybu rozkazującego jest i.
Tylko porównawcza gramatyka zdoła rzucić w tej mierze rzetelne światło i rozświecić tajniki pierwiastków i powstałych z nich źródłosłowów.
I tak n. p. w słowach słuchać, słyszeć, słowo, sława i t. p. przyjmujemy za piérwiastek polski słu, chociaż porównawcza gramatyka dowodnie pokazuje, że polskie słu z piérwotnego kru powstało, zkąd także sanskrycki pierwiastek c̣ru, grecki κλυ, łaciński clu, gocki hliu początek wzięły.
[...] Mówiąc o różnicy spájaniá form osobowych i bezosobowych w powyższym paragrafie, wyłączámy s pomiędzy form bezosobowych jimiesłów teraźniejszy na ąc [...], tudzież jimiesłów bierny i rzeczownik słówny [...]. S pomiędzy zaś form osobowych wyłączámy także tryb rozkazujący [...]. Wszystkie te bowiem formy náleżą do tak zwanych w Gramatyce Porównáwczéj form powszechnych (formae generales).
To na własną swoję rękę niejako pęcznienie samogłosek i i u w niektórych wyrazach nazywa gramatyka porównawcza guną, terminologia wzięta z sanskrytu.
Malinowski Fr. Kdz [Franciszek] powiada: "Trzeba bowiem wiedzieć, że [...] że tedy urządziwszy gramatyczne abecadło na mądrej zasadzie Kdza Zaborowskiego dla tych dwóch języków: polskiego i starosławiańskiego, mamy zarazem gramatyczne abecadło wystarczające dla każdego jinnego sławiańskiego języka, zwłaszcza gdy się pisze gramatykę porównawczą".
- Gramatyka, i 1. nauka o właściwościach pewnego języka, zarówno w mowie żywej, jak i w piśmie. 2. książka zawierająca naukę o właściwościach języka: G. języka polskiego. G. porównawcza języków indoeuropejskich, słowiańskich, romańskich.
Północ zna też różnicę jakościową akcentu zgłoskowego (tak pod względem siły jak i wysokości tonu), że jednak jeden jego rodzaj łączy się z samogłoskami o ogólnie (polsko-) kaszubskiej długości, a drugi z ogólnie (polsko-) kaszubskiemi krótkiemi, przeto jest to objaw zupełnie drugorzędny, bez znaczenia tak dla gramatyki porównawczej jak i dla charakterystyki dzisiejszych gwar kaszubskich.
Gramatyka ż III 1. «nauka o języku ujmująca w sposób kodyfikujący zasady budowy danego języka w zakresie fonetyki, fleksji, słowotwórstwa i składni»: [...] ∆ Gramatyka porównawcza «gramatyka polegająca na porównywaniu cech różnych języków»: Podjął się wykładu gramatyki porównawczej. BAUDOUIN w: Niwa VI, 1874, s. 18. [...] // L. <gr. grammatikḗ>.