terminów gramatycznych online
myśl
- Część I (wstępna): Jes/1886
- Część I. O głoskach czyli literach w ogólności...: Mucz/1825
- Część III. O Składni: Mucz/1825
- Część IV. O składni: Jak/1823
- Mownia: Morz/1857
- Myśl, zdanie, podmiot, orzeczenie, istotnik, słowo: Czep/1871–1872
- Nauka I. O wyrazach, zgłoskach i głoskach: Sier/1838
- Nauka o słowach i ich odmianach: Łaz/1861
- O rodzajach imion łacińskich: Kop/1780
- O składni w ogólności: DwBg/1813
- O wyrazach: Kam/1870
- O zdaniach: Rew/1845
- Pisownia: Br/1848
- Przypisy do grammatyki na klasę III: Kop/1783
- Przypisy do rozdziału X: Kop/1785
- Przypisy na klassę drugą: Kop/1780
- Rozdział I. O wewnętrznem wyrazów znaczeniu: Kop/1783
- Rozdział IV. O składni: Kop/1783
- Rozdział VII. O czytaniu książek: Kop/1783
- Słownik, t. 2: H-M: SW/1900-1927
- Wiadomości wstępne: Kr/1917
- Wstęp: Szt/1854, Jak/1823
- Wstęp do Głosowni. - Język słowiański i jego narzecza. - Abecadło wszechsłowiańskie. - Podział mowy odnośnie do Głosowni.: Malin/1869
- Wstęp. O zdaniu w ogólności: Kras/1897
- Zbiór abecadłowy rzeczy: DwBg/1813
Cytaty
Toć Mowa jest obrazem czyli znakiem myśli.
Jako mowa jest obrazém myśli: tak pismo jest obrazém mowy.
Znajomość człowieka, lub narodu, który lubi pod tajémnicami mówić, pomoże czasém do poznania práwdziwéj jego myśli.
Poznanié Składni czyli Konstrukcyi, zawisło naprzód od poznaniá Myśli, po wtóré od poznaniá Postaci, po trzecié od poznaniá Przypadków.
Czucié rzeczy, czy przytomnych samych przez się, czy przytomnych mi tylko przez ich wyobrażéniá, zowie się myślą.
Czytanié rozwáżné. Nie tylko w samém czytaniu zastanáwiać się trzeba uwágą i nad słowami i nad rzeczą przez słowa znaczoną, żeby razém, gdy oczy przechodzą pismo, rozum przechodził myśli, ale téż po przeczytaniu jednégo kawáłka, zastanowić się nad nim należy, rozbiérając sobie w pamięci, co się przeczytało.
Mowa z istoty swojéj jest obrazém myśli: słowa tedy są niby ciałém mowy, a myśl przez słowa znaczoná, jest niby duszą mowy.
Jak dom, tak mowa, jest obrazem myśli: skąd się wnosi, że zasadą Skłádni czyli Konstrukcji w Mowie, jest Myśl ludzká.
Z patrzénia na co, nabywaią się dwa wyobrażéniá rzeczy i przymiotu; czucié więc w pamięci rzeczy, czy przytomnych samych przez się, czy przytomnych tylko przez ich wyobrażénie, zowie się myślą. Myśl każdá zamyká w sobie trzy części: rzecz np. stół, przymiot rzeczy np. czysty, i sądzenie jak ów przymiot przystoi rzeczy np. jest.
Całá ta myśl, nazywá się sądém, póki jest u kogo wewnątrz: gdy ją zaś drugiému w słowach odmaluje, nazywa się zdaniém.
Myśli poznanié 98 [...] myśl co zamyka w sobie? 99: jest ona sądém i zdaniém, 99.
Przyznanie , że co tak jest nie inaczej, albo przyznanie przymiotu jakiego czynu, skutku lub jakiejkolwiek okoliczności bądź osobie, bądź rzeczy jakiej zowiemy myślą, np. niebo jest wypogodzone; wiosna jest miła. Mamy dwie myśli; w pierwszej jest przyznanie niebu wypogodzenia się; w drugiej przyjemność wiośnie.
[...] Myśl przeto nie ma ani mniej ani więcej nad trzy części; pierwsza jest rzecz, której co przyznajemy, nazywać będziemy Rzeczą myśli: druga jest przymiot, czyn, skutek lub okoliczność jaka, które rzeczy przyznajemy, tę część nazywać będziemy Przymiotem myśli: trzecia jest połączenie tych dwóch części myśli: i tak w przykładzie drugim wyżej przytoczonym wiosna jest rzeczą myśli, miła przymiotem, jest połączeniem dwóch części myśli.
[...] Myśl zawarta jest w myśleniu; wyjawiona przez wyrazy zowie się zdaniem.
Obraz rzeczy jakiej w umyśle wystawiony póki rozważnym i sądzonym nie jest, póki mu nie przyznany, jako skutek rozwagi i sądu, ten a nie inny przymiot, jest tylko wyobrażeniem (idea, notio) ale nie myślą. Ta zamykać powinna w najściślejszym związku Rzecz z Przymiotem.
[…] ; Średnik, jest znakiem podniesienia i zawieszenia głosu tam, gdzie część myśli nie jest zupełna, ale się ma dopełnić następującą częścią, np. nie mając ani wodza, ani nauczyciela; zbiera sobie itd.
Czucie rzeczy, czy przytomnych samych przez się, czy przytomnych nam tylko przez ich wyobrażenia, zowie się myślą. Myśl, nazywa się sądem, póki jéj słowy nie wyjawiamy: gdy ją zaś drugiemu w słowach odmalujemy, nazywa się zdaniem.
Mowa składa się z wyrazów służących do wyjawienia myśli, każdy zaś wyraz wchodzący do mowy, może być wymówionym lub napisanym, podług tego jak kto wyjawia myśli swoje ustnie lub na piśmie.
O ZDANIACH.
Ta jest różnica między wyrazem: Myśl, a wyrazem: Zdanie, że pierwsza oznacza wyobrażenie przedmiotu i niejako zamiar, a drugie oznacza wykończenie tej myśli, i niejako już sąd gotowy o tem, co myśl wyobraziła; ztąd mówimy: jaka twoja myśl, czyli jak i twój zamiar? a gdy spodziewamy się, że ktoś myśl wykończył, czyli przedmiot poznał, to się pytamy: jakie twoje zdanie? myśl zatém, jest to zamiar sądzenia o czém lub o kim, a zdanie, jest to twierdzenie lub przeczenie o jakiej rzeczy lub osobie.
(;) Średnik wskazuje dłuższą przerwę głosu niż przecinek i służy raczéj do oddzielania myśli niż wyrazów.
Mowa przeto jest obrazem myśli, albo raczéj tłumaczem wyobrażeń lub uczucia człowieka.
Wyobrażenie i znaczenie myśli, czyli rzeczy o któréj jest mowa.
ROZDZIAŁ II. O MYŚLACH I ICH SKŁADNI. (Syntaxis).
Myśl jest tchnieniem nieśmiertelnéj duszy człowieka, — najwspanialszym jéj istnienia objawem. Poczęta w tém swojém ognisku przez Słowo żywota wciska się w wyrazy, - a w nich utkwiona, wynurza się na świat zewnętrzny. Myśl przeto badaną być może w dwojakim względzie: w wyrazach, jako jéj przybytku, do którego wstępuje, i w słowie, które ją stwarza, a w nię wcielone, stawa do sprawy wobec ludzkości i Boga. Tamten pogląd zewnętrzny, co do formy, stanowi składnią i należy do grammatyki; — ten zaś ostatni wewnętrzny, co do ducha, daje pojęcie zasad logiki, filozofii poezji i wymowy, — które są osobnemi naukami.
[...] Nareszcie spróbujmy téj pisowni, czy ona nam dość jasno każdą myśl odda: w mowie bowiem ustnéj częstokroć przycisk położony na słowie, czyni myśl zrozumiałą, w piśmie zaś na ten przycisk nie masz znaku, stąd pochodzi potrzeba uwydatnić pisownią to, co by nie dość zrozumiałém było [...].
Każdá mowa skłádá się ze zdáń , będących obrazem myśli. Każde cáłkowicie wyrażone zdanie skłádá się z wyrazów […].
Wszystkie zaś inne części mowy zależą, od myśli i tylko na zasadzie myśli rozbierane i nazywane być mogą.
Zdanie jest to myśl wyrazami jasno wypowiedziana i wydająca sąd o jakiejś osobie lub rzeczy.
Myśl jest to sąd, życzenie lub pytanie; albo téż inaczéj mówiąc, jest to zrozumiałe dla człowieka połączenie w myśli dwóch przynajmniéj wyobrażeń lub pojęć.
Schowaj teraz tę książkę; pomyśl o niej; wyobraź ją sobie w myśli.
Cóż więc jest zdanie? Zdanie jest to myśl, sąd o jakiejś osobie lub rzeczy, wypowiedziany lub napisany wyrazami. [...]
Myśl (czyli sąd) o jakiej osobie lub rzeczy, wypowiedziana lub napisana wyrazami, nazywa się zdaniem dla tego, ponieważ ją wypowiadamy czyli zdajemy z siebie.
Wszystkie te wyrazy dodatkowe nazywają się pobocznemi częściami zdania i one albo określają bliżej wyrazy główne (stróż jaki? nocny) albo dopełniają myśl naszę (ludzie żegnają kogo? co? dzionek) i dlatego nazywają się wyrazami dopełniającemi i określającemi.
Dowiedzieliśmy się dalej, że wyrazami możemy wypowiadać myśli nasze i że myśli wypowiedziane słowami, tworzą zdania. Z myśli i zdań powstaje mowa.
Zdaniem nazywa się myśl, wyrażona z pomocą czasownika w formie orzekającej; np. Koń bieży. Wróbel jest ptakiem.
Myśl jest to połączenie w umyśle człowieka dwóch wyobrażeń, które uważamy za należące do siebie. Jeżeli np.. Mam w umyśle wyobrażenie konia, wtedy wyobrażenie to jeszcze nie stanowi myśli; dopiero, gdy z wyobrażeniem tym połączę inne wyobrażenie, np. wyobrażenie biegu, to powstaje myśl, która, wyrażona z pomocą słowa orzekającego, utworzy zdanie: Koń bieży.
Myśl, i, lm. i [...] 1. władza duchowa a. psychiczna, dzięki której uważamy, odrywamy (abstrahujemy), wyobrażamy, sądzimy i wnioskujemy
§ 7. Każde zdanie jest zawsze wywołane przez pewną myśl i zawsze wywołuje takąż myśl.