przejście głoski w głoskę, głosek w głoski

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Mał/1863
• Nitsch/1923
• Rozw/1923

§. 28. Do najzwyczajniejszych zjawisk w języku naszym należą przemiany czyli przejścia jednych samogłosek w drugie.

Natomiast aż do samej wymienionej granicy konsekwentnie przeprowadzone są czeskie: brak dyspalatalizacji prasł. e ě r̥' l̥ [...], brak samogłosek nosowych [...], przejście prasł. tort lolt w trat tlat [...], zachowanie prasł. r̥, l̥ [...]; przejście g w h [...].

O przejściu łu w u̯y będzie mowa w § 7 [...].

[...] brak przejścia po wargowych * ě w 'a charakteryzuje zwłaszcza Mazowsze.

Opierając się głównie na wyłącznie małopolskiem przejściu -χ w -k i na niespotykanej poza Małopolską zupełnej zatracie nosówek, ale łącząc z temi właściwościami także inne, uwydatnić można w tej prowincji trzy główne obszary: południowo-zachodni, północny i wschodni.

Natomiast te same twory, ale mające rdzenną akutową wykazują wszędzie krótkość, a) w infinit. regularnie zupełnie jako w przyciskowej trzeciej od końca rozwiniętą, zaś b) w praes. jako kontynuację przejścia akutowej w urwaną intonację.

Z tego wynika, że o ile stp. już śmierć sierce itd. nie można żadną miarą stawiać na równi z późniejszem przejściem i (y) przed r=>e, o tyle zresztą nastąpiło spłynięcie ze starem i wzgl. y przed r w jednolite ė.

Łatwo zatem zrozumieć postać wyrazów człon żłób żłód szłom, które samym swym składem świadczą o pierwotnem e, o twardem l i o przejściu e -> o.

Ogólne przejście i y przed r w é w XVI wieku nie ulega wątpliwości: dzisiejsza dialektyczna wymowa jak i y polega na é.

Spłynięcie prasł. i y mamy w języku kulturalnym i na większym, południowym obszarze gwar tylko po spółgłoskach č ž š ř ċ dz, gdzie na miejscu prasłowiańskiego i wymawia się od dawna — zapewne niejednakowo wcześnie po wszystkich, ale chronologicznie rzeczy oznaczyć niepodobna — y, bo na obszarze polskim nastąpiło z biegiem czasu silne skojarzenie głoski y z niepalatalną wymową poprzedzającej spółgłoski, zaś głoski i z palatalną, wskutek czego po zniknięciu pierwotnej palatalizacji spółgłosek č' ž' š' ř' cⁱ dzⁱ i przejściu ich => č ž itd. przeszło także stojące po nich i=>y.

Ważniejsze odstępstwa są: wuj.... za st. (i dial.) uj.... konsekwentne po części (t. j. dial. dziś i dawniej) przejście i- <-ji-.