terminów gramatycznych online
verbum inchoativum
Język: łaciński
- De Etymologia: Mora/1592
- De verbo: Stat/1568
- Die Wortforschung [Etymologia] Słowa wykładająca nauka: Gut/1669
- Etymologia: Woy/1690, Mał/1879, SzyGram/1767
- Etymologia (Słoworód): Mał/1863
- Etymologie, oder Wortforschung: Cas/1797
- Nauka o słowach i ich odmianach: Łaz/1861
- O Etymologii: Kon/1759
- O Słowie: Malin/1869
- O zdaniu pojedyńczym: Kras/1897
- Regulae grammaticales: DonGl/1542
- Słowniczek: Gaert/1927
- Słownik: Mącz/1564 (war. B), Bart/1544 , Kn/1644 (I wyd. 1626)
- Verborum Coniugatio: Cell/1725
- Znaczenie i życie wyrazów: Łoś II/1925
- Źródłosłowy czasowników: Trz/1865
Cytaty
Verbum – słowo: activum – sprawiące a. sprawujące; verbum substantivum – istotne, causativum – przyczynę dające, inchoativum – poczynające, anomalum – nierówne, neutro-passivum – rozne.
Verbum – słowo: activum – sprawiące a. sprawujące; verbum substantivum – istotne, causativum – przyczynę dające, inchoativum – poczynające, anomalum – nierówne, neutro-passivum – rozne.
POCZYNAJĄCY gram. poczynające inchoativa sunt, sc. fervesco, fervisco, ferbesco (sv. ferveo,-ere) R 08v; poczynające verba inchoativa RN (k. tyt.).
Hiatio idem, et inchoativum.
Inchoativa verba a Grammaticis dicuntur quae Initium et incrementum rei significant. Ktore poczęcie i postęp známienują.
Inchoativorum formam habent, quae cum praepositione pod componuntur, ut podstárʒał sobie/ senuit.
Unde [Verba] Inchoativa formantur? A Secunda persona praesentis Indicativi, Ut Caleo, [Ciepło mi.] cales, hinc calesco, [Zágrzewam się.]
Inchoativa Verba apud Grammaticos sunt, quae rem inchoatam augeri & crescere significant. Saturnio. ἀρκτικά [arktiká]. Carisio. ut Sterilesco, Ingraveso, Augesco, Silvesco. Inceptiva & intensiva vocat Verrepaeus. alij Augmentativa.
Die Entsprüngliche Zeitwörter sind auch Zweyerley. 1. Die Anfahende / Inchoativa genand / (derer gar wenig sind) gehen auf ieję aus / als: Siwieję ich werde grau / Grubieję ich werde grob [...]. 2. Die jenigen welche Frequentativa genannt werden/ und eine Hefftigkeit und Stetigkeit anzeigen / derer bestendige Endung [Terminatio] gehet auff ein am auß / und wird durch das Deutsche Wörtlein (Pfleget) am füglichsten erkläret / als: Jadam von Jem ich pflege zu essen / Bywam ich pflegen zu sein.
A verbis veniunt duplicia: Inchoativa et Frequentativa.
Są do tego, i inne podzielenia Verborum jáko: [...] INCHOATIVA ná SCO, jáko labesco, calesco, tremisco, obdormisco, wyznaczáją początek tego, co w sobie Primitivum záwiera, boć też i formują się a Persona II. onego, jáko labas, cales etc. i sáą III. Coniugationis. Záciągáją Praeteritum a Primitivo, ca[s]ui: álbo też cáłe onego nie przyjmują, jáko dulcesco.
Verba inchoativa to iest, które znáczą záczęcie iákiey rzeczy, kończące się na sco, nie máią ani Preterytów, ani Supinów.
Brnę, chudnę [...] i inne poczynające albo inchoativa na nę, mają czas przeszły na ąłem, jak: brnąłem, zginąłem, zgiąłem.
Die Inchoativa, die ein Werden bedeuten und auf eć endigen, z.E. siwieć grau werden.
Ze względu na znaczenie dzielą się czasowniki na: […] 2. Podmiotowe, które wyrażają wprawdzie działanie podmiotu, ale nie przechodzące na przedmiot w 4ym lub 2im p. będący, albo oznaczają stan przymiotny lub spokojny podmiotu: a). Pierwsze nazywamy czynno-nieprzechodniemi, np. Psy szczekają, wyją i skomlą [...]. b). Drugie nazywamy przymiotnemi (inchoativa); znaczenie ich jest bierne, a odmiana czynna, np. Włosy na starość siwieją. c). Trzecie nazywamy nijakiemi (neutra), np. Po pracy śpimy dobrze [...].
[…] Do 4ej odmiany należą; 1. Czasowniki przymiotne (inchoativa) z podstawą zakończoną na a z poprzedzającą miękką spółgłoską, np. biela-ł, niszcza-ł […].
Największa ilość słów téj gromady ma znaczenie czynności poczynających, jak np. bogacieć, ubożeć, kamienieć, które znaczą: zaczynać być bogatym, stawać się kamieniem. Słowa takie nazywamy przeto poczynającemi (inchoativa). Są one wszystkie nieprzechodnie i niedokonane; otrzymują znaczenie dokonane dopiero jako złożone, np. zbogacieć, zdziadzieć, skamienieć.
§. 24. c) Przyrostek -je=ê. Przyrostek ten tworzy źródłosłowy oznaczające stawać się térn, co piérwotnik wyraża. Czasowniki o takim źródłosłowie nazywamy poczynającymi (inchoativa); możnaby je także zwrotnymi (media) nazwać dla tego, że nimi stronę zwrotną po części zastępujemy.
[…] Pomiędzy słowami nijakiemi jest pewien gatunek słów, które łacińscy gramatycy nazwali verba inchoativa, słowa poczynające. Takowe słowa oznaczają pospolicie pojawiającą się zwolna zmianę stánu lub przymiotu jakiéj jistoty […].
[…] Pogłosem e-jat urabiają się od piérwotników jimionowych słowa nijakie tak zwane poczynające (verba inchoativa) i to niedokonane, jako to: od ból boleję […].
Czasowniki II klasy niedokonane przeciwnie wyrażają [...] czynności właśnie poczynające się, np. schnąć, twardnąć, żółknąć, cierpnąć itp. Zowiemy je przeto słowami poczynającymi (inchoativa).
[…] Słowa niedokonane dzielą się: […] 2) na słowa stanu powstającego, zwykle zwane słowami poczynającemi (verba inchoativa), które oznaczają stan podmiotu w jego stopniowym powstawaniu i wzmaganiu się; np. kamienieć = stawać się stopniowo kamieniem [...].
Onufry Kopczyński w Gramatyce dla szkół narodowych na klasę II wyd. III z r. 1784 w przypisach dzieli słowa na dokonane i niedokonane, oraz na jednotliwe i częstotliwe, dodając, że dokonane są tylko jednotliwemi. Nieco inaczej ujmuje to w Gramatyce, wydanej po jego śmierci w r. 1817: dodaje tu przede wszystkiem słowa poczynające (inchoativa): świta, blednieje, a następnie oprócz niedokonanych, dokonanych, jednotliwych i częstotliwych wylicza przykłady na „oboje" tj. zarazem jednotliwe i częstotliwe: zaczynam, kończę, rzekę, gonię.
Inchoativum, inchoatywny rodzaj, p. czasowniki I B 12.