imiesłów osobliwy

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Kop/1778
• Kop/1785
• Gott/1787
• Gott/1794
• DwBg/1813
• Mucz/1825
• Marc/1833
• Szt/1854
• Morz/1857
• Kam/1870
• Czep/1871–1872
• Malecz/1882
• Oż/1883
• Uchw.AU/1891

Z Polskich Imiesłowów osobliwych jeden kończy się na ąc, drugi na szy, np. będąc, bywszy: dając, dawszy. Osobliwość na tym zachodzi, że takie Imiesłowy nie odmieniają się przez Rodzaje, ani Liczby, ani Przypadki, ani Czasy, np. Dając ojciec, Dając matka [...]. Dawszy ja, ty [...]

Są u nas Imiésłowy osobliwé, na ąc i szy zakończoné, któré się nié odmiéniają ani przez Rodzaje, ani przez Liczby, ani przez Przypádki, i są na ksztáłt Łacińskiégo Gerundium zakończonégo na di, do, dum, tudziéż Supinum na um, u.

Mamy dwa imiesłowy wyrażające wprawdzie czas, ale które żadnéj prócz tego nie mają odmiany; przeto je nieodmiennemi czyli [imiesłowami] osobliwemi zwać będziemy: np. dając, dawszy. Pierwszy na ąc, mają tylko same słowa niedokonane, p. kochając, widząc. Zamyka on w sobie skutek lub sprawę taką, która się w jednym czasie dzieje z drugą zawartą w słowie, któremu zawsze towarzyszy, np. chodząc po pokoju czytam, czytałem, czytać będę. Drugi imiesłów nieodmienny, na szy zakończony, mają same słowa dokonane, np. dawszy, bywszy. Wyraża on podobnież jak tamten skutek lub sprawę jaką; ale się tém różni, że ta dziać się razem nie może z drugą w słowie zawartą, lecz ją zawsze poprzedza, np. zwyciężywszy nieprzyjaciół poległ.

Imięsłowy osobliwe, czyli nieodmienne albo przysłówkowe zowią się te, które we wszystkich względach i stósunkach jedno tylko zachowują zakończenie nie przyjmując żadnéj odmiany: dlatego téż nazywam je imięsłowami przysłówkowemi np. szukając ojciec, szukając matka, szukając dzieci grosza zgubionego nie znaleźli go.

Imięsłowów osobliwych nieodmiennych po dziś dzień w języku polskim używanych jest razem wszystkich: ośm, cztéry niedokonane, cztéry dokonane, które porządkiem czasów następują. 1. Imięsłów teraźniejszy czynny niedokonany [...] 2. Imięsłów przeszły niedokonany i 3. dokonany czynny [...]. 4. Imięsłów przeszły nieosobisty bierny niedokonany i 5. dokonany [...]. 6. Imięsłów przyszły niedokonany i 7. dokonany czynny [...]. 8. Imięsłów przyszły niedokonany i 9. dokonany bierny.

Tryby wyrabiają się w stanach, a są następujące: (…). 3. Tryb dosprawiony, który nazwiéjmy przysprawiec (imiesłów osobliwy) stawia sprawomian w pomoc drugiemu, główną sprawę wyrażającemu, na wydanie okoliczności towarzyszącéj sprawie, np.: kropiąc, jadłem. Rozchodzi się na dwa poddziały: a, Przysprawiec dokonany [...] b, Niedokonany [...].

Imiesłowy dzielą się na osobliwe (w których to osobliwością zowiemy, że są częścią mowy odmienną, a odmieniać się nie dadzą).

Imiesłów osobliwy jest to wyraz urobiony ze słowa, wyrażający podobnie jak słowo czynność, stan, byt w pewnym czasie, lecz nie odmieniający się. W zdaniu wyraża okoliczność.

Andraszek Edm. Kdz [Edmund] powiada. "Przy takiej obfitości języka polskiego, a niedostatku łacińskiego, udano się do jimiesłowów, które gdy nie mają przy sobie przypadku drugiego, kładą się w rodzaju nijakim, jak rzeczowniki i nabywają się jimiesłowami osobliwemi (gerundia); gdy zaś mają przy sobie przypadek drugi, są jimiesłowami zwyczajnemi (participia)".