wyraz nieodmienny

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Kop/1778
• Kop/1780
• Kop/1783
• Kop/1785
• DwBg/1813
• Mucz/1825
• Bor/1830
• Rozp/1830
• Sier/1838
• Rew/1845
• Desz/1846
• Szt/1854
• Gr/1861
• Łaz/1861
• SWil/1861
• Kam/1870
• Kr/1897
• Król/1922
• Łoś II/1925
• Łoś III/1927
• Kl/1939

Wszystkie wyrazy (tak tu słowa zwać będziemy) składające mowę, dzielą się na dwa głowne szeregi: pierwszy wyrazów nieodmiennych, drugi wyrazów odmiennych, a każdy szereg podziela się na cztery części, z których każda ma własne nazwisko.

W nieodmiénnych wyrazach np. a, za, wczora.

Nájdoskonalszy zaś jest, ale tylko na samé wyrazy nieodmiénné, Horacégo Turselina, pod napisém, De Particulis Latinae Orationis.

[...] wypádá mu podziáł części mowy ludzkiéj na dwa szeregi; piérwszy, wyrazów odmiénnych, drugi, wyrazów nieodmiénnych.

Przyimek, jest wyráz nieod­miénny, kładący się pospolicié przy imiéniu, żeby mu dopomógł do wyrażéniá jakiéj okoliczności, któréj sámo imié wyrazić nie może [...].

Przysłówek jest wyraz nieodmienny, kładący się pospolicie przy słowie, dopomagając mu do wyrażenia jakiéj okoliczności, któréj samo słowo wyrazić nie może. Służą więc przysłówki do wyrażenia różnych przymiotów i okoliczności, równie jak przymiotniki, od których tém się tylko różnią, że bez pośrednictwa słów, imiesłów, lub przymiotników, do rzeczy odnieść i przystosować się nie mogą, czyli, że bezpośrednio do żadnéj rzeczy nie należą, i dlatego nie potrzebują żadnéj z tych odmian, jakie muszą mieć słowa, imiesłowy i przymiotniki, np. pięknie napisał, napisze, pisze, pisać będzie.

Spójniki, nazwane od spajania, są wyrazy nieodmienne, przeznaczone do łączenia, czyli spajania zdań wzajemnie do siebie należących.

W téy mieszaninie tracą często wyrazy pierwiastkową swą naturę, i z odmiennych stają się w łączeniu nieodmiennemi: rzeczowniki, słowa lub zaimki z przyimkami, zamieniają się na wykrzykniki, przysłówki lub spojniki, np. przebóg, dajgobogu, wpodłuż, wszérz, wpoprzecz, nakrzyż, tojest [...].

By zrasta się jeszcze z rożnemi częściami mowy, a ze spojnikiem i innemi wyrazami nieodmiennemi, jako aby, żeby, gdyby, i t. d. oby, bodajby, i t. d. czyni Tryb Łączący i Życzący.

Przyimek jest wyraz nieodmienny (str. 5.) kładzie się zawsze przed imieniem, a częstokroć i przed innemi częściami mowy. Niektóre Przyimki czasem przybierają e dla miłego brzmienia, jako bez, od, nad, pod, przez, w, z.

Wyrazy nieodmienne są te, które nie odmieniają pierwotnego zakończenia, czyli mają zawsze jedno i toż samo zakończenie np. do, od, po, przy, gdy, kiedy, ponieważ, bo, bowiem, albowiem, już.

Wyrazy nieodmienne z, za, po, pod, nad, przed, lubo wciąż po sobie następując jeden wyraz złożony stanowią, zawsze jednak piszą się rozdzielnie np, z za chmury z pod ziemi, po nad lasem, z przed oczów.

Również pisać trzeba rozłącznie u pana, na balu; bo tu wyrazy pana, balu, pochodzą od pan, bal, a położone przy nich u, po, sąto wyrazy osobne i nieodmienne, położone przy odmiennych.

Nie można łącznie pisać z matką, w siostrze, bo się nie mówi w pierwotném zakończeniu zmatka, wsiostra ale matka siostra; azatém położone przy tych dwóch wyrazach z, w, oddzielnie się pisać mają, jako osobne wyrazy nieodmienne położone przy odmiennych.

Oprócz powyższych przepisów główniejszych, zachowajmy zgodę w używaniu wyrazów nieodmiennych pod względem wewnętrznego ich znaczenia.

Przyimek, mka, lm. mki, m. (nieuż. Przedimek), gram. nazwa wyrazu nieodmiennego, należącego w grammatyce do osobnéj części mowy.

[...] Wykrzykniki nie są żadną istotną częścią zdania, stoją one zupełnie oddzielnie, jako nieodmienne wyrazy, przez które uczucia radości, smutku, boleści, przestrachu, obrzydzenia, wstrętu i podziwienia lub też naśladowanie przyrodzonego dźwięku, głosu i szelestu oddajemy [...].

Wyrazami zaś nieodmiennemi można przyimki od spadków oddzielać, n. p. Zuchwałość takowéj przeprawy zdawała się prawie nadludzką; trzeba było albowiem walczyć z rzeką szeroką, głęboką i wielce bystrą i piąć się na ledwo dostępne brzegi. (Kraś.).

Nadto cząstki: by (bym, byś), byśmy, byście, i inne nie w pływają również na zmianę akcentu, gdy dodane są nie tylko do słowa, ale do jakiegokolwiek innego wyrazu (odmiennego lub nieodmiennego) w tymże zdaniu ; np. samiby, tydzieńbyśmy (czekali).

Przyimki. Są to wyrazy nieodmienne, oznaczające związek między wyrazami (przy, po, na, w, o, przed, za, obok...)

Wyrazy nieodmienne. [...]

§ 339. Mała tylko część przysłówków tworzy się z pomocą szczególnych przyrostków, a mianowicie są to przysłówki, utworzone od rdzeni zaimkowych w okresie prasłowiańskim.

§ 352. Jednocześnie z tem, kiedy te formacje (podobnie jak pięćdziesiąt i t. p.) przybierały charakter zrostów, t. j. z wyrażeń syntaktycznych stawały się wyrazami wyosobnionemi, raziło widać niezwykłe w porównaniu z innemi wyrazami ich przypadkowanie pierwszego, a nie drugiego ich członu; zaczęto tedy używać ich jako wyrazów nieodmiennych [...].