terminów gramatycznych online
wyraz nieodmienny
Język: polski
- Czasowanie: Bor/1830
- Część II. O Przysłówkach: Mucz/1825
- Część II. O podziele i różnych nazwiskach wyrazów: Mucz/1825
- Część III. O układaniu wyrazów na utworzenie zdania i łączeniu zdań między sobą: Mucz/1825
- Głosownia: Kr/1897
- Nauka o słowach i ich odmianach: Łaz/1861
- Nauka o wyrazach. Nauka o znaczeniu wyrazów: Król/1922
- Nauka o wyrazie: Kl/1939
- O Składni: Rew/1845
- O ośmiu częściach mowy: DwBg/1813
- O przyimku: Bor/1830
- O szyku w zdaniu: Gr/1861
- O wyrazach: Kam/1870
- O łączeniu i rozłączaniu wyrazów (W. Szwejkowski): Rozp/1830
- Podział mowy: Desz/1846
- Rozdział I. Rozbiór wyrazów w ogólności: Szt/1854
Cytaty
Przyimek, jest wyráz nieodmiénny, kładący się pospolicié przy imiéniu, żeby mu dopomógł do wyrażéniá jakiéj okoliczności, któréj sámo imié wyrazić nie może [...].
Wszystkie wyrazy, składające mowę polską, dzielą się na dwa główne szeregi: piérwszy wyrazów odmiennych, drugi wyrazów nieodmiennych; a każdy szereg podziela się na cztéry części, z których każda ma własne nazwisko. Te nazwiska są następujące: w szeregu wyrazów odmiennych: 1) Imie, 2) Zaimek, 3) Słowo, 4) Imiesłów; w szeregu wyrazów nieodmiennych: 5) Przyimek, 6) Przysłówek, 7) Spójnik, 8) Wykrzyknik.
Przysłówek jest wyraz nieodmienny, kładący się pospolicie przy słowie, dopomagając mu do wyrażenia jakiéj okoliczności, któréj samo słowo wyrazić nie może. Służą więc przysłówki do wyrażenia różnych przymiotów i okoliczności, równie jak przymiotniki, od których tém się tylko różnią, że bez pośrednictwa słów, imiesłów, lub przymiotników, do rzeczy odnieść i przystosować się nie mogą, czyli, że bezpośrednio do żadnéj rzeczy nie należą, i dlatego nie potrzebują żadnéj z tych odmian, jakie muszą mieć słowa, imiesłowy i przymiotniki, np. pięknie napisał, napisze, pisze, pisać będzie.
Spójniki, nazwane od spajania, są wyrazy nieodmienne, przeznaczone do łączenia, czyli spajania zdań wzajemnie do siebie należących.
W téy mieszaninie tracą często wyrazy pierwiastkową swą naturę, i z odmiennych stają się w łączeniu nieodmiennemi: rzeczowniki, słowa lub zaimki z przyimkami, zamieniają się na wykrzykniki, przysłówki lub spojniki, np. przebóg, dajgobogu, wpodłuż, wszérz, wpoprzecz, nakrzyż, tojest [...].
By zrasta się jeszcze z rożnemi częściami mowy, a ze spojnikiem i innemi wyrazami nieodmiennemi, jako aby, żeby, gdyby, i t. d. oby, bodajby, i t. d. czyni Tryb Łączący i Życzący.
Przyimek jest wyraz nieodmienny (str. 5.) kładzie się zawsze przed imieniem, a częstokroć i przed innemi częściami mowy. Niektóre Przyimki czasem przybierają e dla miłego brzmienia, jako bez, od, nad, pod, przez, w, z.
Oprócz powyższych przepisów główniejszych, zachowajmy zgodę w używaniu wyrazów nieodmiennych pod względem wewnętrznego ich znaczenia.
Z tych wszystkich części mowy wykrzyknik, przyimek i spójnik nazywają się w naszym języku nieodmiennemi, reszta zaś odmiennemi, ponieważ stosownie do względów myśli końcowym odmianom podlegają.
Wszystkie atoli [wyrazy] dadzą się podzielić: 1. Na odmienne, a temi są: imię rzeczowne, przymiotne i liczebne, zaimek, słowo i imięsłów. 2. Nieodmienne: przysłówek, przyimek, spójnik i wykrzyknik.
Części mowy czyli wyrazy nieodmienne zowią się te, które swego zakończenia nigdy nie odmieniają; takowych mamy cztéry: przysłówek, przyimek, spójnik, wykrzyknik, także przyrost.
[...] Wykrzykniki nie są żadną istotną częścią zdania, stoją one zupełnie oddzielnie, jako nieodmienne wyrazy, przez które uczucia radości, smutku, boleści, przestrachu, obrzydzenia, wstrętu i podziwienia lub też naśladowanie przyrodzonego dźwięku, głosu i szelestu oddajemy [...].
Wyrazami zaś nieodmiennemi można przyimki od spadków oddzielać, n. p. Zuchwałość takowéj przeprawy zdawała się prawie nadludzką; trzeba było albowiem walczyć z rzeką szeroką, głęboką i wielce bystrą i piąć się na ledwo dostępne brzegi. (Kraś.).
Wyraz nieodmienny jest to taki wyraz, który nie może końcówki swéj zmienić bez zmiany, lub zupełnéj straty swojego znaczenia [...]. Nieodmienne są: Przyimek, Przysłówek, Spójnik, Wykrzyknik, [...] Imiesłów nazwany osobliwym.
Nadto cząstki: by (bym, byś), byśmy, byście, i inne nie w pływają również na zmianę akcentu, gdy dodane są nie tylko do słowa, ale do jakiegokolwiek innego wyrazu (odmiennego lub nieodmiennego) w tymże zdaniu ; np. samiby, tydzieńbyśmy (czekali).
Przyimki. Są to wyrazy nieodmienne, oznaczające związek między wyrazami (przy, po, na, w, o, przed, za, obok...)
Inne wyrazy, np. tu, dobrze, ach itp. występują zawsze w jednej i tej samej postaci. Stąd powiadamy, że jednym wyrazom właściwa jest odmienność albo że są odmienne, innym znowu właściwa jest nieodmienność, czyli są nieodmienne.