a ściśnione

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Kop/1778
• Kop/1780
• Kop/1783
• Ant/1788
• DwBg/1813
• Jak/1823
• Mucz/1825
• Rozp/1830
• Br/1848
• Szt/1854
• Łaz/1861
• Malin/1869

Imiona w piérwszym przypádku zakończone na á ściśnioné, np. wolá, rolá.

W innych zaś okolicznościach pisze się á ściśnione np. má, dá,

Toż postrzeżénié służyć może do języka Francuzkiego, gdzie nosowy dzwięk ráz brzmi jak naszé ą, np. larron, który dzwięk jest złożony z głosu nosowégo i ze ściśnionéj samogłoski á: drugi ráz tak się wymáwiá, że się wydaje dzwięk naszégo a otwartégo, z dzwiękiém nosowym złączonégo np. enchantement: trzeci ráz jak naszé ę np. vin, main.

Wielu jest, którzy powiadają, że nié czują różnicy między a otwartém np. lata (anni), sam (huc), a między á ściśnioném np. látá (volat), sám (solus).

W następujących wyrazach e przed r brzmi jak a ściśnioné n.p. certain pewny sarten, to Conserve zachować tu Cansarw, desarve zasługa dizarw [...]

Au brzmi jak a otwarté n.p. cause sprawa Kaz. Wyłączają się, 1. kończącé się na aunt n.p. aunt ciotka ant gdzie brzmi jak a ściśnioné.

Pisze się 1) końcowé á ściśnioné: a) w Imionach drugiéj i piątéj formy, mających czwárty przy­pádek na ą [...]

Nad a znamie prawe, (á) które miało znaczyć wymówienie jego otwarte. Zarzucone potém znamie to wskrzesił Kopczyński, lecz już nie a otwarte ale ściśnione znaczyć niém każe.

[…] Kopczyński zaleca i samogłoskę a kréskować, ale, że prawie nikt, nie czuje różnicy w wymawianiu między a ściśnioném i a otwartém; przeto słusznie to prawidło, tak trudne do zachowania, upadło […].

Jeżeli zaś a ściśnione nie zmienia swego dźwięku właściwego, tak aby się do innéj jakiéj samogłoski w wymawianiu zbliżało, więc z tego względu nie potrzebuje znamienia.

W książkach drukowanych za panowania Zygmuntów, widzimy a kréskowane; bo w mowie polskiéj było wówczas a ściśnione; jeżeli i teraz wymawiamy a ściśnione, trzeba je oczywiście w piśmie odróżniać.

Wielkopolanie wymawiają także ścieśnione a prawie jak o […].

Przemieniają się głoski jedna na drugie sposobem następnym: á na a. We wielu imionach rzeczownych, mających w ostatniéj syllabie á ściśnione.

Nie wszyscy pisarze i drukarze w dziełach swoich oznaczają takowe: á ściśnione, także mówiący ustnie nie we wszystkich prowincyjach polskich czują zarówno jego brzmienie.

[...] Przemian samogłosek otwartych e, o, ę, w ściśnione é, ó, ą, a ściśnionych w otwarte nie można pod ścisłe prawidła bez licznych wyjątków podciągnąć. Ta nieprawidelność zdaje się stąd pochodzić, że samogłoski e, o, wtenczas przechodziły w staréj polszczyźnie w é, ó ściśnione, gdy przez położenie swoje stawały się długiemi. Podobnież kreskowano długie a. Dziś, kiedy iloczas (prozodja) zaginął, i zwyczaj co do brzmienia ściśnionych é, ó się zmienia, nie możemy przemian tych samogłosek pod ścisłe podciągnąć prawidła. Co do ę, ą, rzecz się ma inaczéj, te bowiem z natury swéj są długiemi samogłoskami [...], ale częstokroć nie są żródłowemi, stąd pochodzi ich nieprawidelność [...].

Á ciemne, nazwane przez Kopczyńskiego ściśnionym, które księgi Zygmuntowskie zostáwiają bez znamieniá, wygłaszá się kanáłem przy krtáni głębokim, przy którym policzki opierają się po obu stronach o boczne zęby, wargi zaś o przednie zęby; dlá tego samogłoskę tę możná by nazwać a wargowym. Stojeński przyrównywá głos téj samogłoski do głosu hebrajskiéj samogłoski zwanéj kamec, którą polscy i niemieccy Żydzi wymáwiają dzisiáj jak długie o, podobnie jak wymáwiá nasz lud wielkopolski, [...] którego to wymáwianiá ludowego, jako prowincyjalizmu, unikać náleży.