terminów gramatycznych online
adiectivum
Język: polski, łaciński
- Chapitre I. Des noms / Rozdział I. De nominibus: Fook/1768
- Etymologia: SzyPocz/1770, SzyGram/1767
- Etymologia (Słoworód): Mał/1879
- III. Krystalizowanie się polskiej terminologii gramatycznej w czasach Oświecenia: Kor/1961
- O nakłanianiu się słów: Dudz/1776
- O słowach różne znaczenia mających: Dudz/1776
- Ortografia: SzyPocz/1770, SzyGram/1767
- Syntaxis: SzyGram/1767 , Cell/1725
- Wstęp: KarłT/1885
Cytaty
Ják przed Adjectiwami i przed Adverbiami, łácinnicy wykładáją przez quam v.g. Quam multa iniusta sunt. Quam inique comparatum est. Ter.
P. Gdzie się powinny pisać wielkie litery? O. [...] III. w imionach wszelkich nauk i kunsztow tak w tych, ktoremi się nazywają, jako też i tych, ktore dla rożnych wyrazow w nauczaniu i podziałach swoich same sobie wynalazły. nap: Grammatyka, Deklinacye, Konjugacye, Substantivum, Adjectivum.
ey pisze się, choć się głośno nie wymawia w Rodzącym i Dawającym spadku imion przydatnych albo Adjektywow w rodzaju niewieścim liczby małej, tudzież w przysłowiach od tychże imion pochodzących porownanie jednej rzeczy z drugą, albo nad wszystkie wyniesienie znaczących, to jest w drugim i trzecim stopniu komparacyi, nap. pięknej, piękniej, najpiękniej.
P. Wielorakie jest Imie? O. Dwojakie: Istotne od Łacinnikow nazwane Substantivum, i Przydatne czyli Adjectivum.
P. Coż jest Imie Przydatne albo Adjectivum? O. Ktore się przez trzy rodzaje mowi, co poznać ztąd, że mu się wszystkie te trzy Zaimki dodać mogą: ten, ta, to; nap: ten biały, ta biała, to białe; mowi się bowiem: biały obrus, biała serweta, białe śrzebro. Więc to imie: biały jest Przydatne.
P. Adjektywa wiele mają Deklinacyi?
Tak się staczają wszystkie Adjektywa na y we wszystkich trzech stopniach.
Tu należą Adjectiva na i Łacińskie kończące się, jakie są osobliwie na syllaby gi i ki.
Owszem i samo Adjectivum bez zaimkow mając sobie przydane wspomnione litery, werbum wyrażać będzie, jako ubogim, bogatyś, ubodzyśmy, bogaciście, waży za: ubogi jestem, bogaty jesteś ettc.
P. Co jest Uczestnictwo albo Participium? O. Jest słowo pochodzące od Verbum, trzy razy jak Adjectivum przez trzy rodzaje w naszym języku mowiące się i przez spadki staczające się, jako: stojący, ca [...] malowanego, malowanej. P. Dlaczego ta Część mowy nazywa się Uczestnictwem czyli Participium.
P. Jak się deklinują Uczestnictwa? O. Tak ze wszystkim, jak imiona Przydatne czyli Adjectiva, jako się wydaje w następujących przykładach.
P. Zkąd się formują Przysłowia w pierwszym stopniu Komparacyi? O. Z Adjektywow tegoż stopnia odmieniwszy literę y lub i na o [...] szczęśliwy szczęśliwie ettc:
P. Ktore słowa zwykły się ze sobą zgadzać? O. Imie przydatne czyli Adjectivum zgadza się z imieniem istotnym albo z Substantivum.
Chyba kiedy Substantivum, nie przed Zaimkami, ktore odnoszącemi nazywamy, lecz po nich trafi się, w ten czas Zaimki przestają być Relatywami, i zgadzać się muszą z Substantivum nawet w spadku, zwyczajem wszystkich Adjektywow.
Imiona liczajne nieporządkowe i każde Adjectivum albo wiele razem, albo jednego lub kilku z wielu znaczące, jakie są: kto?, ktoś, pewny, niektory, każdy, żaden, nikt ettc:
Można naznaczyć wielu adiectivom trzy stopnie, czyli gradus: albowiem możemy rzecz uważać, jak jest w sobie samej, albo ją z drugą rownać, albo nad inne wynieść lub dać iei stopień najwyższy, tak mowiemy: Ten wodz waleczny. Ten wodz waleczniejszy niż inny. Ten wodz najwaleczniejszy.
I nie e kłaść należy w Spadku Nazywającym Adjektywow, gdy pochodzą od Mianującego na y lub i zakończonego, np. mądry człowiek, mądrym człowiekiem, mądrzy Ludzie, mądrymi ludźmi.
Rożność między Nomen, Pronomen i Participium dosyć w przyzwoitym czasie pokaże się [...] Wszakże niektórzy Językow Mistrzowie wszystkie trzy części pod jednym Imieniem zawierają, dzieląc całą mowę tylko na Imie i Słowo. Imie dzieli się na I. Substantivum i Adjectivum. Substantivum jest, ktoremu jeden tylko z tych Artykułow dodać się może, albo ten, albo ta, albo to [...]. Adjectivum zaś ztąd poznać, że mu się wszystkie te trzy arykuły dodać mogą: ten, ta, to; np. ten biały, ta biała, te białe.
Daleko więcej rodzimego słownictwa gramatycznego zawierał z natury rzeczy przeznaczony dla Szkoły Rycerskiej podręcznik W. Szylarskiego [...].
Nomen substantivum proprium — imię substantyw własne, appellativum — pospolite, collectivum — co w pojedynczej liczbie wiele znaczy (s. 102), adiectivum — adiektyw, pronomen relativum — zaimek odnoszący (s. 101).
O Deklinacyach Imion Adjektywow. Ponieważ Adjectiva dwojako sie tylko kończą, to jest na i lub y Greckie, dwie też tylko naznacza się ich deklinacyi. DEKLINACYA I. Imion Adjektywow kończących się na i.
O Deklinacyach Imion Adjektywow. Ponieważ Adjectiva dwojako sie tylko kończą, [...] dwie też tylko naznacza się ich deklinacyi.
Adjectiva we wszystkich trzech stopniach deklinują się według danych wyżej przykładow.
Ponieważ wszystkie Uczestnictwa są Adjectiva od werbow pochodzące, tak się też deklinują, jak Imiona Adjectiva, jako się wydaje w następujących przykładach: [...] M. Myślący ca, ce.
W pierwszym stopniu stają się Przysłowia z Adjektywow odmieniwszy litery y lub i na o à w niektorych na ie jak: łatwy, łatwo; drogi, drogo; szczęśliwy, szczęśliwie.
Adiectiva kończące się na a mają accusativum na ą [...] Adiectiva inaczej się kładą z osobami lub naźwiskami męskimi, a inaczej z żeńskiemi, także które nie znaczą osoby ludzkiej, n. p. Ludzie dobrzy; niewiasty zaś dobre, konie młode, dęby mocne.
A co mówiemy o adiektywach, toż rozumieć o werbach, n. p. Ludzie, psi, wilcy byli: niewiasty, psy, wilki były.
Niektóre Adiektywa znaczą i actionem, i passionem, n. p. Chwalny, dobyty.
Jeszcze w textach starosł. znajdujemy np. przymiotniki [...] razliczь rozliczny i swobodь wolny, jako adjectiva na wszystkie trzy rodzaje.
Niektórzy używają systemu mieszanego: jedne pojęcia nazywają terminami spolszczonymi, inne obcymi, używając ich in сrudo. Oto np. w ostatnich wydawnictwach krakowskich spotykamy się z taką nomenklaturą: „Niektóre masculina z nomin. na -a”. „W znaczeniu vocativu, accusativu”. [...] „Uważa formę tę za adjectivum”. [...]„PI. accus. w znaczeniu nom. adj. podług deklinacyi rzeczownikowéj”.
Niektórzy używają systemu mieszanego: jedne pojęcia nazywają terminami spolszczonymi, inne obcymi, używając ich in сrudo. Oto np. w ostatnich wydawnictwach krakowskich spotykamy się z taką nomenklaturą: „Niektóre masculina z nomin. na -a”. „W znaczeniu vocativu, accusativu”. [...] „Uważa formę tę za adjectivum”. [...]„PI. accus. w znaczeniu nom. adj. podług deklinacyi rzeczownikowéj”.
Trochę polskich terminów stosował jeszcze z zajmujących się językiem ojczystym W. Dudziński znający z nich takie, jak litera — litera, syllaba — sylaba, accentus — akcent (s. 11), nomen substantivum — substantyw (s. 11), adiectivum — adiektyw (s. 12), verbum — werbum (s. 12), adverbium — przysłowie, praepositio — przedsłowie, prepozycyja, coniunctio — koniunkcyja [...].