terminów gramatycznych online
spójnik przeciwstawny
Język: polski
- Część II. Rozdz. 3. Nauka o zdaniu (Składnia): Jes/1886
- Nauka o znaczeniu wyrazów (semantyka): Szob/1923
- O zdaniu złożonym: Kras/1897
- O zdaniu złożoném: Gr/1861
- Składnia: Mał/1863, Mał/1879
- Słowniczek: Gaert/1927
- Słownik, tom VIII (S-Ś): Dor/1958–1969
Cytaty
Spójniki spółrzędne są:
1.Zestawne, wyrażające zestawienie dwóch lub więcéj myśli na podstawie podobieństwa i pokrewieństwa: [...].
2.Przeciwstawne, wyrażające przeciwieństwo:
a) Przeciwnicze czyli znoszące i unieważniające się nawzajem wręcz: nie — lecz, nie — lecz raczéj, [...].
Spójniki podrzędne są:
1)Spajające: [...].
2)Przeciwstawne a mianowicie ograniczające czyli ścieśniające: tylko że, oprócz że, wyjąwszy że, n. p. Nasi dzielnie się potykali, tylko że niektórzy nie mieli dostatecznéj wprawy w robieniu bronią.
§. 769. Przeciwstawne zdania współrzędne zostają do siebie w takim stósunku, że albo jedno zdanie myśl drugiego całkiem uchyla, albo ją też ogranicza, albo wreszcie w jakikolwiek sposób onéj się przeciwstawia. Zdania takie łączą się ze sobą przez spójniki, a czasem i bez spójników. [...] Tu należą spójniki: [...]
ograniczające: ale, lecz, tylko że, zato, przecie, a przecie, wszakże, chyba, chyba że, jednak; [...] — w ogóle przeciwstawne: a, zaś, raczéj, owszem, przeciwnie, inaczéj, itp.
§. 762. PRZECIWSTAWNE ZDANIA WSPÓŁRZĘDNE zostają do siebie w takim stósunku, że albo jedno zdanie myśl drugiego całkiem uchyla, albo ją też ogranicza, albo wreszcie w jakikolwiek sposób onéj się przeciwstawia. Zdania takie łączą się ze sobą przez spójniki, a czasem i bez spójników. [...]
Tu należą spójniki: [...] W ogóle przeciwstawne: a, zaś, raczéj, owszem, przeciwnie, inaczéj, itp.
Spójnikami przeciwstawnemi są: przeciwnie, zaś, a, ale, a zawsze za to, a z ato owszem, inak, inna — inna; — lecz, atoli, aliści, przecie (staropols: przecię, przedsię), a przecie, przecież, a przecież [...] itp.
[…] Zdania współrzędne przeciwstawne albo wcale nie łączą się z sobą formalnie, albo łączą się za pomocą spójników przeciwstawnych. Takie spójniki przeciwstawne mogą być: 1) wykluczające: lecz, ale, oraz przysłówki spójnikowe: przeciwnie, raczej, natomiast, za to, owszem. W tym razie pierwsze ze zdań współrzędnych musi być przeczące [...]. 2) ograniczające: ale, lecz, atoli i przysłówki spójnikowe: przecież, wszakże, jednak, jednakże, jednakowoż, (przestarz.) wżdy, z tym wszystkim [...]. 3) przeciwstawiające: a, zaś, oraz przysłówki i wyrażenia przysłówkowe: przeciwnie, tymczasem, z drugiej strony itp.
Za zdanie ściągnięte trzeba uważać tylko rzeczywiste połączenie kilku zdań pojedyńczych z użyciem elipsy. Poznać je można po tym, że zdania pojedyńcze, wchodzące w skład zdania ściągniętego, zachowały szczątki swego samodzielnego bytu, a mianowicie spójniki lub przysłówki, które jasno wskazują na to, że wyrazy, następujące po nich, zawierają myśl samodzielną. Tu należą: 1) Wszystkie spójniki przeciwstawne i wynikowe.
Spójniki przeciwstawne: a, ale, lecz, jednak, przecież, wszakże, bądź-bądź, to-to, już to-już to, częścią-częścią.
Przeciwstawne, p. spójniki; przeciwstawny stosunek, p. zdanie III.
★Spójniki (coniunctiones) - wyrazy łączące części zdania pojedynczego lub złożonego: a) łączne, np. i, oraz; b) wynikowe, np. dlatego, przeto, więc; c) przeciwstawne: 1. współrzędne, np. a, i, 2. podrzędne, np. że, aby, ponieważ.
Spójnik m III jęz. [...]: Wśród spójników współczesnego języka polskiego do najczęściej używanych należą następujące: 1) Spójniki łączne: i, oraz, tudzież, też, także, lub, albo, czyli, to jest, jak oto, mianowicie. 2) Spójniki wynikowe: dlatego, przeto, zatem, tedy, więc, toteż. 3) Spójniki przeciwstawne: a, ale, lecz, jednak, przecież, wszakże. SZOBER Gram. 105.