Słownik historyczny
terminów gramatycznych online

spójnik
Hierarchia Dzieła

Hasło w cytatach: spojnik, spojniki, spoynik, spójniki
Język: polski
Dział: Składnia, Części mowy (współcześnie)
EJO 1999, 545 Definicja współczesna

Spójnik. Wyraz pomocniczy pełniący prymarnie funkcję wskaźnika syntaktycznego. Wiąże składniki zdaniowe w zespoły zwane zdaniami złożonymi bądź składniki wyrazowe wewnątrz zdań pojedynczych.

Cytaty

Kop/1778, t. I, s. 8 Definicja

Spojnik, (Conjunctĭo), np. i, &.

Kop/1778, t. I, s. 12-13 Definicja

Spojnik (Conjunctio) tak jest nazwany, że spaja w jednę mowę różne wyrázy, i znaczy Złączenie (pod liczbą 1. 2. 3.) Rozłączenie (pod liczbą 4. 5. 6.) Warunek czyli Kondycją (pod liczbą 7) Przyczynę czyli Racją (pod liczbą 8) Wniosek jednego z drugim (pod liczbą 9).

Kop/1780, t. II, s. 7

Spisywać tedy trzeba było osobno naprzód Imiona, po wtóre Zaimki, po trzecié Słowa, po czwarté Imiésłowy , po piąté Przysłówki, po szósté Przyimki, po siódmé Wykrzykniki, po ósmé Spójniki.

Kop/1780, t. II, s. 243 Definicja

Gdzie się głos podniesiony zawiesza to jest w połowie myśli, która dla położenia w sobie Spoynika (Conjunctonis), drugiéj części koniecznie wyciągá; kładzie się pospolicie Śrzednik (Media nota) od śrzodku myśli tak nazwany.

Mon/1780, s. 155

Partes Orationis. Części składające mowę. Nomen, Imie. Pronomen, Zaimek. Verbum, Słowo. Participium, Ucześtnik, albo, Imie-słow: iż ma uczestnictwo z słowem i z Imieniem. Adverbium, Przysłowek. Praepositio, Przedimek. Interiectio, wrzeszcz albo wykrzyknik. Conjunctio, spojnik.

Kop/1783, t. II, s. 7 (6-7 Definicja

Nié mámy jeszcze w tym wieku wszystkich wyobrażéń, ani umiémy wszystkich wyrazów: wiémy jednak, że wszystkié dzielą się na ośm części czyli rodzajów. Wiémy już przynájmniéj w powszechności, co który rodzáj znaczy, jako to: Wykrzyknik, znaczy affekt jaki: Spojnik, znaczy łączénié wyobrażéń: Przyimek i Przysłówek, znaczą okoliczność jaką, jako to, miejsca, czasu, ilości, pytaniá, twierdzeniá, przéczéniá, przymiotu, sposobu, początku, śrzodka, końca, blizkości, odległości, wysokości, nizkości, przodku, tyłu, złączéniá, rozłączéniá &c. Imié i Zaimek, znaczą rzecz, albo przymiot: Słowo, znaczy sąd, czyli pokazuje, w jakim stanie jest rzecz którá, czy czynnym, czy biérnym, czy nijakim. Imiésłów, znaczy częścią to, co Imié, częścią to, co Słowo.

Kop/1783, t. II, s. 154 Definicja

Wyrazy Spojnikami nazwané (Conjunctiones), są nájwidoczniejszym związkiém między częściami okrésu: po których téż miarkuje się liczba większych części okresu.

Kop/1785, s. 53

Nakoniec kładą się łatwé a potrzebniejszé uwági, jako to: náprzód, opisanié, czyli cécha wewnętrzná Wykrzyknika, Przyimka, Spoynika, i Przysłówka, (Interjectionis, Praepofitionis, Conjunctionis et Adverbii)

Gott/1787, s. 12

Conjunctio spoynik.

Gott/1787, s. 123

Spoynik tak iest nazwany, że spaia różne części Mowy.

Ant/1788, s. 44

Tryb życzący różni się tylko od trybu oznájmującégo dodaniém jakiégo spójnika.

Ant/1788, s. 79 (79-80)

Między Spojnikami nájszczegulniéj uważać należy następującé. And i, który choćby nájwięcéj było Rzeczowników, abo słów przed ostatnim tylko się kładnie n.p. There was nobody at home but my father, mother, sister and cousin Betty Nikogo nie było w domu, prócz mégo Ojca, mojéj Matki, mojéj Siostry i mojéj krewnéj Elżbiety.

Prz/1792, s. 16

Części mowy greckiey jest 8: Rodzaynik, Imię, Zaimek, Słowo, Imiesłów, Przysłowek, Przyimek i Spoynik.

Prz/1792, s. 250 Definicja

Spoynik. Spoynikami zowią się te cząstki nienakłonne, które niejako spajają i wiążą członki mowy.

Gott/1794, s. 43

Conjunctiones, spoyniki. copulativæ, spaiaiące. adversativæ, sprzeciwiaiące. causales, przyczynę znaczące. exclusivæ, wyłączaiące. concesivæ. pozwalaiące. conditionales, warunkowe. ordinativæ, porządkowe. illativæ, wnioskowe.

L/1807–1814, t. I, s. 1

A, a, we wszystkich prawie djalektach Słowiańskich używane, jako wykrzyknik interjectio, spójnik conjunctio.

L/1807–1814, t. II, s. 1070

KONJUNKCYA, -yi, ż. [...], coniunctio grammatica spojnik. Kpcz. Gr. 1, p. 65.

L/1807–1814, t. V, s. 364 Definicja

SPOJNIK -a, m., Grammat. Coniunctio, das Bindwort, pomaga innym wyrazom, aby jednę i zwięzłą czyniły mowę. Kpcz. Gr. 1, p. 65.

Szum/1809, s. 31 Definicja

Części mowy nazywają się po polsku i po łacinie, jak następuje:

Iwsza: Wykrzyknik (Interjectio), np. ach! biada! o Boże! o Nieba! Cyt! hopsa! hejda!

IIga: Spojnik (Conjunctio) np. jeśli, że, i, gdy, i t. d.

Szum/1809, s. 32-33 Definicja

A. Wyrazy do drugiej części mowy należące dla tego nazywają się Spojnikami, że spajają albo kilka wyrazów w myśl jednę, albo też i kilka myśli w jeden period np. Jeśli ojciec i matka dziś przyjadą, będę się bardzo cieszył. Tu są wyrazy: ojciec, matka, przyjadą, będę się cieszył, przez Spojniki: jeżeli, i, w jednę myśl złączone.

B. Spojniki nie maią źadnej odmiany, prócz że niektóre mogą bydź przedłużone, a niektóre też skrócone, np. że, żeby, ażeby, jeżeli, jeźli albo jeśli.

DwBg/1813, s. 3

Mowa Polská pospolicie się skłádá z ośmiu części, jakiémi są: Imié, Zaimek, Słowo, Imiésłów, Przyimek, Przy­słówek, Spojnik i Wykrzyknik.

DwBg/1813, s. 96 Definicja

Spojnik, jest wyráz nieod­miénny, pomagający innym wyrázom, aby jakożkolwiek są różné i oddzielné, jednę i zwięzłą czyniły mowę.

Prz/1816, s. 99

Wszak mowa podzielona jest dotąd na ośm części, od lat 30 w kontusiki Polskie ustrojonych, w kolei, jak następują: 1) Imię, 2) Zaimek, 3) Słowo, 4) Imiesłow, 5) Przysłowek, 6) Przyimek, 7) Spojnik, 8) Wykrzyknik.

SkorM/1816, s. 38

Spójnik (conjunctio)

Gddk/1816, s. [218]

Conju[n]ctio. Spojnik.

Kop/1817, s. 111 Definicja

Spójnik nazwany jest od spojaniá, czyli łączeniá wyobrażeń w myśli, a wyrazów w mowie.

Jak/1823, t. I, s. 31 Definicja

SPÓJNIK znaczy takoż wzgląd rozmaity, tylko nie wyrazow, ale zdań jednych do drugich, czyli połączenie zdań pod różnym względem, wzajemnie do siebie należących: np. godzi się nabywać majątku, byle bez krzywdy drugiego.

Jak/1823, t. I, s. 330

Wszystkie Spójniki nasze możemy rozebrać na 9 gatunków.

Mucz/1825, s. 25 (24-25)

Wszystkie wyrazy, składające mowę polską, dzielą się na dwa główne szeregi: piérwszy wyrazów odmiennych, drugi wyrazów nieodmiennych; a każdy szereg podziela się na cztéry części, z których każda ma własne nazwisko. Te nazwiska są następujące: w szeregu wyrazów odmiennych: 1) Imie, 2) Zaimek, 3) Słowo, 4) Imiesłów; w szeregu wyrazów nieodmiennych: 5) Przyimek, 6) Przysłówek, 7) Spójnik, 8) Wykrzyknik.

Mucz/1825, s. 179 Definicja

Spójniki, nazwane od spajania, są wyrazy nieodmienne, przeznaczone do łączenia, czyli spajania zdań wzajemnie do siebie należących.

Mucz/1825, s. 179

Spójniki, jako znaki względów pod jakiemi się myśli do siebie odnoszą, w jednéj myśli miejsca mieć nie mogą, ale najmniéj dwóch zdań potrzeba, żeby ich użyć można.

Mucz/1825, s. 179

[…] Bez spójników, byłaby mowa nie tylko niejasna, jako pozbawiona wyrazów wzgląd myśli do myśli oznaczających, ale nadto byłaby rozwlekłą i nudną.

Rozp/1830, s. 463

W téy mieszaninie tracą często wyrazy pierwiastkową swą naturę, i z odmiennych stają się w łączeniu nieodmiennemi: rzeczowniki, słowa lub zaimki z przyimkami, zamieniają się na wykrzykniki, przysłówki lub spójniki, np. przebóg, dajgobogu, wpodłuż, wszerz, wpoprzecz, nakrzyż, tojest.

Rozp/1830, s. 465 Definicja

Przyrostek że ma postać spójnika że, np. wiem że tak jest.

Bor/1830, s. 5

Mowa ludzka składa się z wyrazów. Wyrazy dzielą się na części mowy, a te są odmienne i nieodmienne. Odmienne 1. Rzeczownik [...] 2. Przymiotnik [....] 3. Zaimek [...] 4. Liczbownik [...] 5. Słowo [...] Imiosłów [...] 7. Przysłówek odmienny: pięknie, piękniej, najpiękniej, nieodmienny: nader, jeszcze, zgoła, Nieodmienne 8. Przyimek [...] 9. Spojnik [...], 10. Wykrzyknik.

Bor/1830, s. 6 Definicja

Spojnik, spaja wyrazy i frazy poprzedzające z następującemi. Ojciec i matka kochają mię a ja ich.

Bor/1830, s. 38

W sposobie z Pytaniem używającém sie tylko w Trybach Oznajmującym i Warunkowym; dodaje się u końca spójnik że bez Przyrostni lub z Przyrostnią.

Bor/1830, s. 38

W sposobie z Pytaniem używającém się tylko w Trybach Oznajmującym i Warunkowym; dodaje się u końca spójnik że bez Przyrostni lub z Przyrostnią.

Bor/1830, s. 39

W dalszych czasach z Pytaniem, będziem kłaśdź Spojnik że między Słowem a Przyrostkiem słowowym, np. Był-że-m, był-że-ś, i t. d., gdyż sposob ten nie tylko znaczy pytanie, ale niejako naleganie.

Bor/1830, s. 42

By zrasta się jeszcze z rożnemi częściami mowy, a ze spojnikiem i innemi wyrazami nieodmiennemi, jako aby, żeby, gdyby, i t. d. oby, bodajby, i t. d. czyni Tryb Łączący i Życzący.

Bor/1830, s. 75

Spojnik jest wyraz nieodmienny (str. 5.) spaja rozmaite wyrazy w jednę myśl. Spojniki są: 1. Życzenne, złożone pospolicie z by, jako: oby, bodajby, i t. d. 2. Łączące: a, i, też, takoż, i t. d. i złożone z by jako: żeby, iżby i t. d. 3. Rozłączające: abo, lub, lub też, czy-to, już-to, i t. d. 4. Sprzeciwialne: ale, jednak, atoli, przecież, wszelako, i. t. d. 5. Odkładne: aż, także, nakoniec, nawet, i t. d. 6 . Czasowe: dopoki, skoro, skoro tylko, wnet, i t. d. 7 . Przyczynne: bo, bowiem, ponieważ. 8. Wnioskowe: więc, przeto, tedy, dlatego, zatem, i t . d. 9 . Wykładne: to-jest, jako-to, nade wszystko, takiż, i t.d. 10. Przejściowe: z tąd, z resztą, po czém, z czego, gdy więc. 11. Pytanne: czy? czyli? czy-ż, czyli-ż aza? azali? abo, i t. d.

Marc/1833, s. 94

VIII. CZĘŚĆ MOWY.

Spóynik.

Spóynik łanczytoies: znoczyie sułanczyjma żodźiu, arba dayktu, tie ira: aby, ażeby, gdyby, oby, i, lecz, kt: abym z tobą i z siostrami i z oycem był, kad su tawim ir su seserymis irsu tewu bucze.

[Spójnik znaczy, że łączy słowa albo imiona/przedmioty, te są: "aby", "ażeby", "gdyby", "oby", "i", "lecz": "abym z tobą i z siostrami i z oycem był", kad su tawim ir su seserymis ir su tewu bucze.]
Rew/1845, s. 1 (1-2)

Główne warunki Szykowania wyrazów są: aby przymiotniki, imiesłowy, zaimki, słowa, nie zbyt odległe były od swoich rzeczowników [...]; nareszcie, aby wyrazy rządzone od rządzących, słowa od spójników, imiona rzeczowne od przyimków i t.p. nie były zbyt oddalone.

Rew/1845, s. 40

Spójnik: aby, żeby, iżby, kładzie się ze słowem czasu przeszłego, chociażby mowa była o czynności teraźniejszej lub przeszłej, np. proszę, żebyś to zrobił, chcę żebyś pisał [...].

Desz/1846, s. 9 Definicja

W dalszym czasie, kiedy [człowiek] nie przestał na dogodzeniu samej potrzebie myśli, ale zaczął nad ozdobą mowy przemyśliwać, potworzył małe, krótkie wzajemnego myśli połączenia wyrazy zwane spojnikami.

Desz/1846, s. 10

Z tych wszystkich części mowy wykrzyknik, przyimek i spojnik nazywają się w naszym języku nieodmiennemi, reszta zaś odmiennemi, ponieważ stosownie do względów myśli końcowym odmianom podlegają.

Br/1848, s. 28

Język polski ma dziesięć części mowy: Rzeczownik, przymiotnik, liczebnik, zaimek, słowo, imiesłów, przyimek, przysłówek, spójnik, wykrzyknik.

Br/1848, s. 180 Definicja

Co to jest spójnik? [...] Jest to część mowy, która służy do łączenia wyrazów i do oznaczenia stosunku jednego zdania z drugiém.

Br/1848, s. 180 (180-181)

Jak się dzielą spójniki? [...] 1). Na łączące [...]. 2). Na przeciwnicze [...]. 3). Na wyłączające [...]. 4). Na czasowe [...]. 5). Na warunkowe [...]. 6). Na przyczynowe [...]. 7). Na wnioskujące [...]. 8). Na twierdzące [...]. 9). Na objaśniające [...].

Such/1849, s. 21 Definicja

Spójnik jest słowo, które słowa lub zdania połącza w jeden stosunek; np. Rozum i cnota nas zdobią. Trzeba się uczyć, bo nauka czyni nas światłymi.

Such/1849, s. 170 Definicja

Niewiele jest prawdziwych spójników, jak: a, i, lub, albo, czyli, lecz, ale, gdy, jeśli, niż; lecz inne słowa ich służbę pełnią, a mianowicie: Rzeczowniki: częścią, wprawdzie, natenczas. Przymiotniki: znowu, stémwszystkiém. Zaimki: co, to, przytém, dlatego, przeto. Czasowniki: bądź... bądź, tojest. Przysłówki: gdzie, kiedy, skąd, stąd, daléj, następnie. Przyimki: mimo, pomimo.

Ryk/1850, s. 136 Definicja

Spójniki są tak nazwane, że spajają wyrazy lub zdania. Z nich jedne znacząc dodatek, przyczynę, przypuszczenie, i t. d. nazywają się łączące. He and his brother reside in London, on i jego brat mieszkają w Londynie. [...] Drugie wyrażając sprzeczność między zdaniami, mają rozdzielające znaczenie, i dla tego nazywają się rozłączające. Though he was frequently reproved, yet he did not reform, chociaż był często napominany, jednak nie poprawił się.

Ryk/1850, s. 191

Spójniki łączą też same tryby i czasy słów, i też same przypadki imion i zaimków. He speaks and writes accurately, mówi i pisze dokładnie. [...] Jeżeli dwa zdania zawierają w sobie różne tryby i czasy, lub gdy jedno zdanie jest twierdzące a drugie przeczące, należy w drugiem powtórzyć przypadek pierwszy. He lives temperately, and he should live temperately, żyje wstrzemięźliwie i powinien żyć wstrzemięźliwie. [...]

Kurh/1852, s. 12

Zdania przydane względem głównego są podrzędnemi (подчинительныя); a zaś główne zdania, połączone między sobą spójnikami, spółrzędnemi (сочинительныя). Spółrzędnemi mogą być także zdania przydane, uważane względem siebie samych, nie zaś w stosunku do głównego.

Kurh/1852, s. 22

Zdania dopełniające, zaczynające się od spójnika że, mogą się także skracać na rzeczowniki.

Szt/1854, s. 8 Definicja

Spójnik łączy pojedyncze wyrazy, lub całe myśli i zdania, przez co przyczynia się do gładkiéj i płynnéj mowy, np. ojciec i syn, żeby miał, toby dał.

Szt/1854, s. 445 Definicja

Spójnik sam przez siebie prawie nic nie znaczy, i dlatego téż dam nigdy nie bywa używany, atoli w mowie jest koniecznie potrzebny, gdyż ułatwia jéj płynność i przykłada się do jasnéj zrozumiałości i gładkości myśli.

Szt/1854, s. 445 Definicja

Spójniki, tak jako przysłówki i przyimki są: właściwe i niewłaściwe, pojedyncze i złożone, niektóre z nich dają się skracać lub przedłużać, np. że, iż, jak, tak, żeby, ażeby, jeśli, jeżeli, niśli, niżeli, choć, chociaż i t. d.

Morz/1857, s. 51

Spójnik nie spaja istoty wyrazów w jednę, ale je tylko łączy w jeden tok myśli, —właściwsze byłoby dla niego nazwanie łącznik, — ale że łącznik jest już znany w pisowni, obadwa zaś odpowiadają dosyć pojęciom, jakie przedstawiają, — zachowuję dawne nazwisko, abym uniknął podejrzenia umyślnego przewrotu całej nomenklatury grammatycznej.

Morz/1857, s. 51 (50-51) Definicja

Wszystkie istności wedle powyższego wykładu słowem naznaczone: istotniki, przymiotniki, sprawomiany, dosprawiany, stosunniki, mogą stawiać się pojęciu człowieka, nie tylko same z osobna, lecz i w złączeniach z innemi swego rodzaju, albo w złączeniach różnorodnych rodzajów; — potrzeba więc było mowie jeszcze jednego wiązadła spajającego wyrazy w całość systematyczną, dla należytego obrazowania myśli — i otrzymała takowe. A to była szósta doba tworzenia, — rodzaj zaś tych nazwań przezwiéjmy spójnikiem, (conjunctio).

Morz/1857, s. 237

Spójniki więc nie mają treści wewnętrznéj, nie wyrażają rzeczywistego przedmiotu, są tylko wiązadłem przedmiotów, bądź pojedynczemi częściami mowy, bądź zdaniami i okresami objętych, — które stawiając swém pośrednictwem w rozmaite położenia, służą do obrazowania pewnych względów, jakie ich usłudze przyznaje mowa.

Morz/1857, s. 378

Celownik .... Jedna z siedmiu części zdania, szósta z porządku odpowiednia spójnikowi.

SWil/1861, cz. I, s. 3

A ma znaczenie raz spójnika, drugi raz wykrzyknika. Jako spójnik 1) łącząc wskazuje różnicę w przedmiotach. Oszczędność a rozrzutność nie idą w parze. Woda a piwo, to różny napój. 2) łącząc te same wyrazy, wielorakie ma znaczenie: a) łącząc dwa te same przypadki jednego rzeczownika (zwykle pierwsze przypadki) wyraża wielkie podobieństwo osób, lub rzeczy. To Hiszpan a Hiszpan, t. j. tak podobny do Hiszpana, iż go za Hiszpana wziąć można; b) łącząc tę samą formę słowa, wyraża ciągłość działania. Bije a bije, t. j. ciągle bije; c) niekiedy powtórzenie tego samego wyrazu ze spójnikiem a oznacza nic, jak tylko, albo zawsze tylko. Nam chleb a chleb jeść każe, t. j. nic innego, jak tylko chleb, zawsze tytko chleb; d) łącząc tę samą formę przeczącego wyrazu, wzmacnia przeczenie i znaczy tyle co wcale, zgoła. Nikomu a nikomu tego nie powiadaj, zam. nikomu zgoła nie powiadaj. Nic a nic nie dam, zam. nic wcale nie dam; e) łącząc wyraz wszystek wyraża zupełność, bez żadnéj pozostałości. Wszystko a wszystko mi odebrał. Wszyscy a wszyscy na to się zgodzili; f) łącząc jakiekolwiek te same wyrazy z zaimkiem ten, używa się do wyrażenia nieoznaczonych osób, miejsc lub czasu. Dałem temu a temu, w tym a w tym czasie, w tém a w tém miejscu [...].

SWil/1861, cz. I, s. 519

Konjunkcja, ji, lm. je, ż. (z łać.) [...] 2) = gram. ob. Spójnik.

SWil/1861, cz. II, s. 1540 Definicja

Spojnik, a, lm. i, m. gram. część mowy nieodmienna, spajająca wyrazy i całe zdania, oraz wyrażająca stosunek, w jakim te względem siebie, co do myśli, zostają.

SWil/1861, cz. II, s. 2220

Złączka, i, lm. i, ż. gram. 1) mało uż. (copula), łącznik, słowo (czasownik) łączące rzecz z przymiotem, np. Bóg jest sprawiedliwy, to jest stanowi złączkę. 2) = spójnik, (conjunctio).

Łaz/1861, s. 60 Definicja

Częstokroć łączymy ze sobą dwie jednakowe części zdania, tj. dwa podmioty, dwa orzeczniki, albo dwa określniki lub też dwa całe zdania; do połączenia ich używamy słów, które spójnikami nazywamy, np. [...]. i [...], a [...], bo [...], nim [...].

Łaz/1861, s. 60

Słowa wchodzące w skład zdań czyli w mowę. nazywamy częściami mowy. W polskim języku jest 9 części mowy 1. Rzeczownik. 2. Zaimek. 3. Przymiotnik. 4. Liczebnik. 5. Czasownik. 6. Przysłówek. 7. Przyimek. 8. Spójnik. 9. Wykrzyknik.

Łaz/1861, s. 179

[…] Spójniki są to słowa nieodmienne, służące do połączenia jednakowych części zdania lub całych zdań ze sobą, np. Dwie rzeczy człowieka szlachcą, obyczaje a rozum […].

Gr/1861, s. 29

Zaimkom względnym, spójnikom i pytajnikom znajdującym się w zdaniu poboczném, odpowiada w zdaniu główném zaimek wskazujący: Ten, ta, to, wyraźnie położony lub domyślny.

Mał/1863, s. 256 Definicja

§. 555. Spójnikami (conjunctio) nazywamy partykuły, za pomocą których jedno zdanie z drugiém wiążemy. Spójnik łączy także i pojedyncze wyrazy ze sobą (w zdaniach ściągniętych), np. człowiek sądzi, a Bóg rządzi; — niebo i ziemia przeminą, a słowa moje nie przeminą.

Mał/1863, s. 354

§. 767. Zwyczajne zdania współrzędne, składające pospołu w prosty sposób jakieś zdanie złożone, wiążą się ze sobą albo samem pokrewieństwem swéj treści, albo też oprócz tego i spójnikami. Tu należą następujące spójniki i spójnikowe przysłówki:

Spójne: i, i-i, a, zaś, też, także, takoż, tak też, jak -tak, nadto, oprócz tego, tudzież, oraz, również, jakoto; — lub, czyli;— ni -ni, ani-ani.

Trz/1865, s. 5 (5-6)

[Zygmunt Sawczyński] O tem, że spójnik nasz dzisiejszy chociaż, skrócony choć, jest właściwie imiesłowem czasu teraźniejszego wziętym z języka małoruskiego w formie chotia i chotiaj, tylko ze zmianą stósowną do głosowni polskiéj t na c, nauczyć może porównanie z rzeczonym językiem.

Trz/1865, s. 15

[Zygmunt Sawczyński] Dział VII. Partykuły: przyimki, przysłówki i spójniki.

Trz/1865, s. 26

§. 6. Jest jeszcze jeden podział piérwiastków, t. j. a) na piérwiastki imion, b) piérwiastki czasowników, c) piérwiastki zaimków. Z piérwszych powstają imiona, z drugich czasowniki, z trzecich zaimki i pokrewne im przyimki, spójniki i niektóre przysłówki.

Malin/1869, s. 637 Definicja

[...] Spójɳiki dlá tego tak nazvane, ƶe spájają ɳe tylko pojedyɳze vyrazy poⴅęđi sobą, ale navet i zdaɳá, i okréślają jiɦ stosunek do seɓe i do całosci vypoɣeđanéj mysli; i tym sę róƶɳą od spójek, łąząciɦ s pérɣástkaⴅi pogłosy i koɳcóvki v jeden vyráz.

Malin/1869, s. 646

[…] Poɳeváz pɍisłóvƙi co do svego rodovodu zostają v pokreɣeɳstɣe praɣe ze vsistƙeⴅi zęscaⴅi movy, pɍeto i spójɳiƙi za posredɳictvem pɍisłóvkóv ɣązą sę z ɳeⴅi […].

Malin/1869, s. 647

[...] Spójɳik by jest pérɣástkem słóvnym słova posiłkovego być, który v forⴅe pɍirostka łązi sę ze spójɳikaⴅi a, ƶe, gdy, ɳi, aɳi, zgoła jak ze vsistƙeⴅi vyrazaⴅi, tak ze vsistƙeⴅi spójɳikaⴅi z vyjątƙem spójɳika i. Tvori on spójɳiki złoƶone: aby, ƶeby, gdyby, aɳiby i pɍisłóvek ɳiby [...].

Kam/1870, s. 11 Definicja

Spójnik jest to część mowy nieodmienna, która spaja dwa wyrazy a częściej dwa zdania, i łącząc je, także różne względy pomiędzy zdaniami wyjaśnia.

Czep/1871–1872, s. 50 Definicja

Spójnik jest to wyraz, służący do połączenia zdań, np. i, a, lecz, ale, że.

Czep/1871–1872, s. 66

Tryb łączący oznacza niepewność czynności podmiotu, kiedy ją uważamy tylko, jaką cudzą chęć, myśl, życzenie; nazywa się łączącym dla tego, iż słowa w nim położone tylko przez połączenie ich ze słowami trybu oznajmującego czynią myśl zupełną. Tryb łączący urabia się z czasu przeszłego, dodając przed słowem spójniki: by, aby, iżby, żeby, ażeby.

Lerc/1877, s. 72 Definicja

Spójniki są to takie wyrazy, zapomocą których łączymy jeden wyraz z drugim wyrazem, lub jedno zdanie z drugiem zdaniem, np. brat i siostra piszą. Człowiek sądzi a Bóg rządzi. Niebo i ziemia przeminą, a słowa moje nie przeminą.

Mał/1879, t. I, s. 160

Z głosek i syllab powstają wyrazy. [...] Dzielimy je zatem na 9 różnych klas, czyli tak zwanych CZĘŚCI MOWY. [...]

  1. przyimki (praepositio),
  2. spójniki (conjunctio),
  3. wykrzykniki (interjectio).
Mał/1879, t. I, s. 161 Definicja

Następnie wyrazy i, a, gdyż, jeżeli itp. łączą wyrazy albo całe zdania; np. oto koń i kamień; - koń pędzi a kamień leży; - kamień leży, gdyż niema życia; - poruszy się, jeżeli ty go podniesiesz itd. Od spajania więc zdań i wyrazów otrzymały te słówka nazwisko SPÓJNIKÓW.

Mał/1879, t. II, s. 330 Definicja

§. 555. SPÓJNIKAMI (conjunctio) nazywamy partykuły, za pomocą których jedno zdanie z drugiém wiążemy. Spójnik łączy także i pojedyncze wyrazy ze sobą (w zdaniach ściągniętych), np. Człowiek sądzi, a Bóg rządzi. Niebo i ziemia przeminą, lecz słowa moje nie przeminą.

Malecz/1882, s. 47

Uwaga. Trybom: warunkowemu i życzącemu, w skład których dwa wchodzą wyrazy, t. j. słowo i spójnik, ostatnie w odmianie słowa przeznaczyłam miejsce, jako słowom złożonym.

Malecz/1882, s. 64 Definicja

Spójnik jest to część mowy nieodmienna, która służy do łączenia czyli spajania zdań lub wyrazów, np. Rodzice i Jaś pójdą na wieczór, a Brońcia i Klimcia, ponieważ są maleńkie, zostaną w domu.

Oż/1883, s. 69 Definicja

Pyt. A któreż są nie odmiennemi [częściami mowy]?

Odp. Następne: Przyjimki, że najczęściej kładą się przy jimionach, lub odnoszą się do nich.

2re Przysłówki, że przy słowach kładą się zwykle, lub przymiotnikach słowowych.

3cie Spojniki, spajające czyli łączące zdania i okresy, i czasem rozłączające takowe.

4te Wykrzykniki, że się wykrzykuje w strachu nagłym gniewie, radości, lub biedzie nagłej i t. d.

Oż/1883, s. 157 Definicja

Spójniki te same, raz spajają drugi raz rozłączają zdania, stosownie jak jich użyjemy w potrzebie.

Jes/1886, s. 137

Zdania współrzędne mogą następować po sobie dwojako, tj.:

a) bez żadnego zgoła połączenia, i wtenczas wiąże je z sobą tylko jedna ogólna myśl, jak to się ma wła­śnie ze zdaniami, znajdującemi się na czele tego paragrafu:

b) albo też spajają się ze sobą wyrazami: i, a, lub, albo, potém, nakoniec, i t. p., które właśnie z tego powodu spójnikami się zowią.

Jes/1886, s. 137 Definicja

Spójników właściwych, czyli wyrazów, za pomocą któ­rych jedno zdanie z drugiém się wiąże, jest bardzo mała ilość w języku polskim. Z tego powodu używamy bardzo często i przysłówków jako spójników.

Czystemi spójnikami naszemi są: i, a, ale, lecz, albo, bo, [...] i kilka innych. Reszta bierze się z przysłówków: np. również, potém, nakoniec, częścią — częścią itp.; nazywamy je spójnikami niewłaściwemi. W nauce składni wyrazu: spójnik będziemy używali w ogólniejszém znaczeniu tj. będziemy nim oznaczali wszystkie wyrazy do łączenia zdań służące.

Grub/1891, s. 5-6

По значенію своему всѣ слова польскаго языка раздѣляются на 9 частей рѣчи: [...] 8. Союзъ, spójnik.

Kr/1897, s. 338

Przyimki i spójniki złożone piszą się łącznie; np. Przyimki: około, wokoło [...]. Spójniki: aby, gdyby.

Kras/1897, s. 168 Definicja

[…] Do słówek formalnych należą: 1) Spójniki, które łączą nie tylko zdanie ze zdaniem, lecz także jednorodne członki zdania między sobą;

SW/1900-1927, s. 134

Bezspójnikowy gram. bez użycia spójnika: Bezspójnikowe połączenie zdań.

SW/1900-1927, s. 329 Definicja

Spójnik, a, lm. i [...] 2. gram. część mowy nieodmienna, służąca spajaniu zdań i wyrazów, do wyrażania ich stosunku między sobą: S., conjunctio, pomaga innym wyrazom, aby jednę i zwięzłą czyniły mowę. Kopcz.

SW/1900-1927, s. 442-443 Definicja

X Konjunkcja, i, lm. e [...] 5. gram. spójnik. Kopcz.

SW/1900-1927, s. 527 Definicja

† Złączka, i, lm. i gram. 1. łącznik w zdaniu (copulą). Sł. wil. 2. spójnik (conjunctio). Troc.

Lor/1907, s. 135 Definicja

Spójniki (conjuncções) są części mowy, które łączą czyli spajają z sobą dwa wyrazy albo dwa zdania. Przykłady spójników:

e i, a | ainda que, ... choć [...].

BdC/1915, s. 174 Definicja

Czy są osobne wykładniki łączenia zdań i ich głównych części między sobą? W polskim myśleniu językowym podobne wykładniki istnieją; są to t.zw. spójniki.

BdC/1915, s. 174 Definicja

Czy są osobne wykładniki łączenia zdań i ich głównych części między sobą? W polskim myśleniu językowym podobne wykładniki istnieją; są to t.zw. spójniki.

Kr/1917, s. 11

Otóż według znaczenia, t. j. ze względu na to, co oznaczają oddzielne wyrazy, rozróżniamy w języku polskim dziewięć grup wyrazów czyli części mowy: rzeczowniki, przymiotniki, zaimki, liczebniki, słowa czyli czasowniki, przysłówki, przyimki, spójniki i wykrzykniki.

Kr/1917, s. 39 Definicja

Spójnik łączy z sobą (spaja) dwa wyrazy albo nawet dwa zdania, np. zdaleka i zblizka; dzień albo noc; rośliny i zwierzęta; niebo i ziemia przeminą a słowa moje nie przeminą; wiemy, że deszcz pada itp.

Kon/1920, s. 69 Definicja

Słowa: i, a, ponieważ łączą z sobą albo dwa wyrazy albo dwa zdania.

Części mowy, które łączą czyli spajają z sobą dwa wyrazy albo dwa zdania, nazywają się spójniki.

PolTerm/1921, s. 90

Przyimek. – Spójnik. – Partykuła. (wyrazek). – Wykrzyknik.

Król/1922, s. 13 Definicja

Spójniki. Są to części mowy nieodmienne spajające zdania: a) równorzędnie (i, a, też, bo, bowiem, wtenczas, zatem, więc, albo-albo...), b) podrzędnie (że, iż, aby, iżby, jeżeli, gdyby, ponieważ, chociaż...).

Szob/1923, s. 103 Definicja

Spójniki określają związki równorzędne, czyli łączą takie części zdania lub wyrażenia syntaktycznego, które spełniają jednakową funkcję składniową, czyli odgrywaią w zdaniu lub wyrażeniu jednakową rolę nap. Już zakryty się całkiem niebiosa i ziemia.

Rozw/1923, s. 189

W chociaj obok starszego chocia może -j być po prostu spójnikiem wzgl. przysłówkiem i.

ZwO/1924, s. 70 Definicja

Spójniki (Conjuncções).

Są to części mowy, które spajają z sobą dwa wyrazy albo dwa zdania: branco e verde (biały i zielony), eu sei a lição e elle não sabe (ja wiem — umiem — lekcję, a on nie wie).

Łoś II/1925, s. 135

§ 345. Bardzo nieliczne spójniki są bezwzględnie prostemi formacjami: a, i, bo, że, le, li, za, przyczem zaznaczyć trzeba, że mają one funkcję nie tylko spójnikową, ale także i inną, pierwotniejsza, t. j. funkcję partykuł emfatycznych ze znaczeniem pokrewnem wykrzyknikowemu, por. Sprawozdania Ak. Um. r. 1907 nr. 6.

Gaert/1927, s. 100 Definicja

★Spójniki (coniunctiones) - wyrazy łączące części zdania pojedynczego lub złożonego.

Gaert/1927, s. 105 Definicja

II. Wyrazy jako całości ze względu na znaczenie (części mowy): A. Wyrazy ★samodzielne: 1. imiona (nomina): a) ★rzeczownik (substantivum), b) ★przymiotnik (adiectivum), c) ★liczebnik (numerale); [...] B. Wyrazy ★niesamodzielne: 1) ★przyimek (praepositio); 2) ★spójnik (coniunctio); 3) ★wyrazki, ★partykuły.

Kl/1939, s. 81 Definicja

Spójnikiem nazywa się wyraz nieodmienny, który wiąże dwa wyrazy lub dwa zdania.

Dor/1958–1969, t. VIII, s. 610 Definicja

Spójnik m III jęz. «wyraz nieodmienny łączący zdania lub ich części — w odróżnieniu od przyimków nie rządzący formami przypadków».

Kor/1961, s. 42

Fakultatywności rodzimej terminologii gramatycznej położył tamę podręcznik polszczyzny O. Kopczyńskiego [...].

Nomen substantivum proprium — imię rzeczowne [...]; verbum — słowo, adverbium — przysłówek, praepositio — przyimek, przełożenie (t. 1, przyp.), coniunctio — spójnik, interiectio — wykrzyknik.

Powiązane terminy