terminów gramatycznych online
Cytaty 17 poz. Szt 1854 Rozdział VIII. O imięsłowie
Imięsłów ma to samo znaczenie co i słowo, to jest: znaczy on sąd czyli zdanie o tym rzeczowniku, do którego należy i nie różni się od słowa jak tylko zakończeniem i sposobem odmiany, np. jestem drzymiący, piszący, wołany, proszony i t. d.; zamiast: drzymię, piszę, wołają mię, proszą mię i t. d. Że imięsłów ma znaczenie słowa, a zakończenie i odmiany imienia przymiotnego, dlatego téż sowie się imięsłowem, jest on więc, częścią imię, częścią słowo.
Że imięsłów ma znaczenie tego słowa, od którego pochodzi, przeto téż imięsłowy tak, jak słowa są rozmaite, mianowicie: czynne, bierne, nijakie, niedokonane i t. d.
Że imięsłów jest częścią imię częścią słowo, dlatego téż podlega dwojakiéj odmianie; jako imię przymiotne odmienia się przez rodzaje, liczby, przypadki, a częstokroć i przez stopnie, np. uczony, a, e; uczeni, uczone; uczonego, uczonéj; uczony, uczeńszy, najuczeńszy i t. d.; a jako słowo odmienia się przez czasy [...]; albo właściwiéj mówiąc: jest on podług rozmaitości czasów rozmaity, np. czasu teraźniejszego: piszący, a, e; czasu przeszłego: pisany, a, e; czasu przyszłego: mający, a, e, pisać; i t. d.
Imięsłowy osobliwe, czyli nieodmienne albo przysłówkowe zowią się te, które we wszystkich względach i stósunkach jedno tylko zachowują zakończenie nie przyjmując żadnéj odmiany: dlatego téż nazywam je imięsłowami przysłówkowemi np. szukając ojciec, szukając matka, szukając dzieci grosza zgubionego nie znaleźli go.
Imięsłowy polskie są dwojakie: zwyczajne czyli odmienne, albo raczéj przymiotne, np. pragnący, a, e; upragniony, a, e i t. d.; i osobliwe czyli nieodmienne, albo raczéj przysłówkowe, np. pragnąc, zapragnąwszy i t. d.
Imięsłowy zwyczajne czyli odmienne albo przymiotne zowią się te, które się odmieniają przez rodzaje, liczby, przypadki, czasem także przez stopnie; a to zupełnie podług tych samym prawideł, które służą przymiotnikom [...], dlatego też nazywam je imięsłowami przymiotnemi, np. idący, a, e; idącego, idącemu, idącéj, idącą i t. d.
Jedne z tych imięsłowów dają się bez pomocy imięsłowa posiłkowego i te zowią się pojedyncze, np. grający, a, e; grając, grano; zagrano; innych nie można uformować jak tylko za pomocą imięsłowa posiłkowego i te zowią się złożone [...], np. mający, a, e; mając grać; mając zagrać; miawszy pracować.
Imiesłów przeszły niedokonany i dokonany bierny kończący się na: ny, na, ne, w niektórych słowach na: ty, ta, te, i [...] w niektórych na: ły, ła, łe, np. chwalony, a, e; bity, a, e [...] legły, a, e.
Imięsłów teraźniejszy czynny niedokonany kończący się na: ący, ąca, ące, np. chwalący, a, e; bojący się, bojąca się, bojące się i t. d.
Wszystkich imięsłowów w języku polskim zwyczajnych i osobliwych dokonanych i niedokonanych, czynnych i biernych pojedynczych i złożonych razem wziętych jest: dwadzieścia dwa.
Imięsłów teraźniéjszy czynny niedokonany kończący się na ąc, np. chwaląc, śpiąc, bojąc się.
Imięsłów starosłowiański teraźniéjszy bierny zakończony na omy, oma, one; np. wiadomy, a, e.
Imięsłów starosłowiański teraźniéjszy bierny zakończony na omy, oma, one; np. wiadomy, a, e.
Imięsłów przeszły niedokonany i [...] dokonany czynny zakończony na: szy, np. bywszy, miawszy, widziawszy, znawszy i t. d.
Imięsłów przeszły nieosobisty bierny niedokonany i [...] dokonany, kończący się na: o, np. chwalono, uczono się i t. d.
Rzeczownik słowny ma prawie to samo znaczenie co i słowo, z tą jednak różnicą, że będąc sam rzeczownikiem, nie oznacza już sądu czyli zdania o rzeczy, ale raczéj skutek wynikający ze sądu czyli zdania słownego, np. kto cały czas przepędza na próżnowaniu, ten niczego nie dorobi, zamiast: kto cały czas próżnuje, ten niczego nie dorobi.
Rzeczownik słowny pochodzi od wszelakich słów polskich, jest rodzaju nijakiego, przypadkuje się formemnie według deklinacyi III, ma zawsze liczbę pojedynczą, a częstokroć i mnogą.