terminów gramatycznych online
znamię prawe
Język: polski
- Cz. I. O wymawianiu: Gddk/1816
- Cz. I. Powierzchność języka. Rozdział II. O głosie pisanym: Kop/1817
- Cz. III. O akcentach: Kop/1817
- Część I. O głoskach czyli literach w ogólności...: Mucz/1825
- Część V. O pisowni: Jak/1823
- Głoski, znamiona, i wymawianie: Bor/1830
- Nauka I. O wyrazach, zgłoskach i głoskach: Sier/1838
- O pisowni: DwBg/1813
- O pisowni polskiej: Kop/1780
- O samogłoskach. O znamionach nad samogłoskami (W. Szwejkowski): Rozp/1830
- Obejmujący uwagi poprzednicze nad głoskami, nad jich rozmajitym podziałem i nad jich naturą: Żoch/1838
- Poprzednicze rozprawy. Rzecz o archiwach: SkorM/1816
- Przypisy do grammatyki na klasę III: Kop/1783
- Przypisy do rozdziału I: Kop/1778
- Rozdział I. O wymawianiu łaciny na wzór polszczyzny: Kop/1778
- Słownik, cz. II (P - Ż): SWil/1861
- Słownik, t. 8: Z-Ż: SW/1900-1927
- Słownik, tom VI. i ostatni (U-Z): L/1807–1814
Cytaty
Znamie prawe to jest od prawej ku lewej ręce położone nad Wokalami a, e, znaczy otwarte i pełnymi ustami ich wymawiane: położone zaś nad Konsonami ć, ń, ś, ź, znaczy miękkie czyli pieszczone ich wymawianie, np. sámá, wiélcé, koń, kość, gáłąź.
á ze známieniem práwym, zowié się otwárté, żé ná wymowienie go ustá się bardziej otwierają, np. sámi, máją.
é, zé známieniem práwym (cum accentu acuto) zowié się otwarté, bo otwártszemi mówi się ustámi, np. dobrzé, źlé,
Samogłoski a, e, o, gdy są otwarté, nic się nad niémi nie pisze np. panowie: gdy są ściśnioné, pisze się nad niémi znamié prawé np. tén, mój, kráj.
Inszé Słowiańskié narody, mianowicie Ruś i Czechy, lubo nié mają zupełnégo Iloczasu, to jest we wszystkich zgłoskach, jaki mieli Grecy i Rzymianie, więcéj go jednak od nás mają: poniewáż już przedostatnią, już ostatnią według prawideł z narodowégo zwyczaju wyciągnionych, przedłużają, a na znak przedłużéniá, kładą nad samogłoską znamié prawé.
ZNAMIĘ, -ienia, n. [...]. – Grammat. Znamię, tym powszechnym wyrazem zowiemy wszystkie znaki pisarskie, notas orthographicas, a każde znamię ma w szczególności swoje nazwisko. Kpcz. Gr. 1, p. 7 [...]. Znamię prawe acutus, znamię lewe gravis. ib. 1, prz. 38.
Samogłoski á, é, ó, gdy są ściśnioné i wymawiać się powinny ściśnionémi trochę ustami; piszą się ze znamiéniém prawém: gdy są otwarté i wymawiają się otwartszémi ustami; piszą się bez znamienia a, e, o: gdy są nosowé a wymawiané bywają przez wypusczénié trochę tchu czyli połową przez nos; piszą się z półmiesiączkiém u dołu ą, ę.
[...] 12. I z akcentem, znamieniem prawém od 10 do 16 wieku.
Trzy są w Francuzkim języku znamiona [...]. Znamie prawe [...] naznacza a trzeci spadek; przysłowki où gdzie, là tam [...], naprz. aller à la ville.
' Znamié prawé.
Znamié prawé i przycisk, jużeśmy wyłuszczyli w §. III. o głoskach.
Loiczny i gospodarny nasz język, mając 13 tonów przygłosowych, dwiéma tylko na wszystkim obchodzi się znamionami. Wiadomo, że piérwsze nazywa się znamieniém prawém, drugié przyciskiem albo kropką.
Dwa mámy znamiona nad spółgłoskami: jedno nazwané prawém, drugie przyciskiem.
Nad a znamie prawe, (á) które miało znaczyć wymówienie jego otwarte.
[…] Znamię prawe (') nad samogłoską położone, znaczy ściśnione téj samogłoski wymawianie, np. świéca, mój; jeżeli zaś stoi nad spółgłoską, ostrzega, iż ją miękko wymówić należy, np. koń, paw', drób', paź.
Wszakże ten sam grammatyk kréskuje a znamieniem prawém i lewém á, à. Lecz przez to oznacza w nich tony ostre lub przeciągłe, czyli krótkie i długie, których my nie mamy.
Znamiona głoskowe czyli przygłoski. Znamię prawe ('); używa się nad spółgłoskami miękkiemi, i nad é, ó, ściśniętemi. np. Donieś o tém dobrej córce. Przycisk ( ֗ ); mieści się nad z, np. strzeż się próżnowania. Ogonek ( ֖ ) kładzie się pod samogłoskami nosowemi ę, ą, np. idę prostą drogą.
Jedne spółgłoski twarde, przechodząc na miękkie, zupełnie zmieniają formę powierzchowną, drugie nie doznają tego przejistoczenia: znamię prawe nad niemi położone jest cechą jich zmiękczenia.
Znamię prawe, które nad ó, é, jest znakiem ściśnienia, położone nad spółgłoskami znaczy miękkie ich wymawianie; miejsce zaś tego znamienia zastępuje i, uważane za samogłoskę, albo tylko za znak miękczący.
Znamię, mienia, lm. miona, n. (v. prze. Znamiono, a, lm. a, n.),, [...] 13) = gram. znak nad samogłoską, dla wskazania odcienia w wymawianiu. Znamię prawe, lewe [...].
Znamię, enia, lm. ona [...] 7. gram. Znamię, tym powszechnym wyrazem zowiemy wszystkie znaki pisarskie, notas othograficas, a każde znamię ma w szczególności swoje nazwisko. Kopcz. Znamię prawe = accentus acutus; Znamię lewe, accentus gravis. Kopcz. Akcencik, czyli znamię pisarskie.