znamię diakryt

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Kop/1778
• Kop/1783
• Kop/1785
• L/1807–1814
• Gddk/1816
• SkorM/1816
• Kop/1817
• Mroz/1822
• Jak/1823
• SkorM/1828
• Bor/1830
• Rozp/1830
• Sier/1838
• Such/1849
• Łaz/1861
• SWil/1861
• Malin/1869
• Oż/1883
• SW/1900-1927
• Kor/1961

Głosek bowiém nájwięcéj dwadziéścia cztéry, i kilka najwięcéj przygłosek czyli znamión, malują dokładnie i zrozumiale wszelki głos ludzki, jako znak wszelakich wyobrażéń w myśli.

Mówa Polská ustná, má w sobie głosy i przygłosy, toć mowá Polská pisana, żeby się z ustną zgádzała, musi mieć znaki na to oboje, to jest głoski na głosy, przygłoski czyli znamiona na przygłosy: nic nad to gruntowniejszego, nic jaśniejszégo.

[...] przykładém pobratymców swoich Czechów, wprowadzi do pisma swego Przygłoski, czyli Akcénty albo Znamiona, ponieważ w głosach ojczystych jednychże różne Przygłosy, czyli odmiénné nieco brzmiénié czuli.

AKCENT, u. m. AKCENCIK a. m. dem, przygłos czyli domiar w wymawianiu i znamię pisarskie na wyrażenie tego służące, [...]. U Kopczyńsk. znaczy przygłos różność wymawiania, przygłoska zaś znamię pisarskie. n. p. Polacy przygłosy swoje przygłoskami czyli znamionami do głosek dodanemi, malować przedsięwzięli. Kopcz. Gr. 3, 36.

[...] 11. I bez akcentu, znamienia i kropki od 5 do 16 wieku. 12. I z akcentem, znamieniem prawém od 10 do 16 wieku.

Pomoc do obu sposobów byłaby, wciągnąć je w baczność strojenia organ, czyli narzędzia głosowégo, np. że na wydanié samogłosek A, E, O, gdy są w pisaniu bez znamienia, a w wymawianiu otwarté, natenczas wargi się bardziéj otwierają, a krtań się ściská, np. pAnOwiE: przeciwnie gdy ściśnioné, to jest gdy mają nad sobą znamię, wargi są mniej, a krtań bardziéj otwartá, np. TAmtÈn KrÓl

Nie chcąc na wyrażenie onych tworzyć nowych w Alfabecie liter, starano się oddać je albo przez połączenie kilku liter zbliżonego nieco brzmienia, albo przez litery, które się stały niepotrzebnemi, bo malowały brzmienia nieznajdujące się w języku przyjmującym Alfabet łaciński, albo przez przydane literze znamię, albo na koniec nadając jednej figurze dwa i trzy rożne znaczenia.

W czasie zabawy niech piszą wyrazy polskie głoskami Samskrytu z zachowaniem znamion, a spostrzegą, iż dawniejsze znamiona polskie od Kochanowskiego i Kopczyńskiego mniej więcéj traphnie zachowywane z przyrodzenia czyli narowu ogranów Sławiańskich pochodzą.

Do samogłosek dołączają pospolicie jeszcze dwa znamiona, to jest Anuswâra i Wisarga zwane: pierwsze znamie składa się z punktu (˙) i kładzie się na wierzchu, przy końcu wyrazu zamiast (m), tudzież euphonicznych zmian téj spółgłoski, w środku zaś wyrazu, zamiast wszelkich tonów nosowych (ं); [...].

AKCENT, 75. Obacz Znamiona.

KRÉSKI. Obacz Znamiona.

ZNAMIONA nad samogłoskami; powody znamionowania samogłosek, 12, 19 do 21, 34, 46, 387. [...] ZNAMIONA nad spółgłoskami, 551, 387.

Samogłoski są czworakie, otwarte, ściśnięte, nosowe, i nierozłączne. 1^e. Otwarte; a, e, i, j, o, u, y: nie mają znamienia, i otwarto się wymawiają: np. Znam ten list, on tu był pisany. 2^e. Ściśnięte; é, ó, ze znamieniem i ściśniętemi wymawiające się ustami: [...] 3^e. Nosowe; ę, ą, mają pod spodem ogonek i przez nos się wymawiają: np. Idę drogą. 4^e. Nierozłączne są Dwójsamogłoski i Trójsamogłoski, a te się miesczą w jednej zgłosce czyli syllabie [...] Dwójsamogłoski; ia, ja, ie, je [...] biy, roy, wuy, stryy. Trójsamogłoski; iay, jay, iey, jey, juy, іаu; np. mien-iaj, mi-jay, wiey, mo-jey, wo-juy, miau-czeć.

Częsty błąd zachodzi, albo w niepotrzebném znamionowaniu o, e, albo w opuszczaniu znamienia nad temi samogłoskami, albo w samémże ich wymawianiu.

Pisze się: mów, słów, ród, ogród, nóż, wódz, ból, dół, bór; bo o przed końcowemi spółgłoskami słabemi lub płynnemi l, ł, r, przybiéra pospolicie nad sobą znamię, oprócz w wyrazach: rektor, doktor, sobol, kwiczoł, przyjacioł it.d.

Wreszcie o, znamionowane w powyższych wyrazach: mów, słów it.d. traci nad sobą znamię, za przybyciem jednéj zgłoski przez przydane ny.

Tak więc pisać się powinno: cnot, grot, dom, panom, on, dzwon, dzwoń, nie zaś cnót, grót, dóm, panóm, it.d; bo o przed spółgłoską mocną rzadko się znamionuje, a przed płynnemi m, n, ń, nigdy nie przyjmuje znamienia.

Cztérech znamion używamy przy spółgłoskach, aby ich brzmienia odróżnić, tj. kréski nad cienkiemi, kropki nad ż, liter z, ż, ź przy dz, dż, dź, cz, rz, sz, i litery c przy ch dla oznaczenia, że to mocniéj brzmi od słabego h [...].

Mroziński w powyżéj wymienionym ustępie, ściśle rzecz biorąc, nie myśláł wcale o Ortografiji, lecz jedynie o Grafice. — Ustęp ten przytáczamy, przemieniwszy Ortografiją na Grafikę. — Są to myśli nader wáżne, i kiedyś wprowadzone w życie, będą płodne w wielkie nástępstwa, nie tylko w dziedzinie języka naszego, ale i całéj mowy słowiańskiéj. Oto są słowa jego: „Przekonany jestem, że gramatyka polska nie będzie dopóty jasną, dopóki Grafika nie będzie zastósowaną do gramatycznego mechanizmu języka," tj . dopóki abecadło nasze nie będzie gramatycznym; a nie będzie nim, dopóki wszystkich głosów i brzmień naszego języka nie będziemy oznaczali pojedyńczemi postaciami głoskowemi bez znamion nad spółgłoskami, bez samogłoski i, jako téż bez spółgłosek z, ż, ź, używanych za znamiona miękczeniá twardych spółgłosek, gdyż to jest jedyny rozumny sposób, w jaki Grafika zdołá zaradzić téj niedogodności, którą tak jasno w widziáł i pojmowáł nájgłębszy w swojim czasie znáwca i badácz organizmu naszego języka.

[Józef Mroziński] „Bez znamion więc obejść się pismo nasze nie może”.

[Józef Mroziński] „Nic słuszniejszego, jak uwaga Kopczyńskiego, że my własnych liter nie mamy: naszą własnością są znamiona nad literami; kreski, kropki, ogonki przy ą, ę, i t. d. alfabet zaś łaciński jest wspólną własnością większej połowy europejskich narodów”.

[Stanisław Zaborowski] Niech to będzie pierwsze prawidło aby powszechnie zachowana była postać i znaczenie właściwe łacińskich liter. Ani na mało różniące się jich brzmienia zważać potrzeba, chyba że zmieniają znaczenie: wtenczas bowiem znamionami pewnemi, tę same jednak postać litery zachowawszy znaczyć głoski będzie.

[Stanisław Zaborowski] Niech to będzie pierwsze prawidło aby powszechnie zachowana była postać i znaczenie właściwe łacińskich liter. Ani na mało różniące się jich brzmienia zważać potrzeba, chyba że zmieniają znaczenie: wtenczas bowiem znamionami pewnemi, tę same jednak postać litery zachowawszy znaczyć głoski będzie.

Konieczną jest rzeczą spółgłoski nasze ulegające przyciskowi cieńszemu lub grubszemu jako te: c, z, s, znamieniem u góry a nie obok stawić wielką z jak dotąd pisano mylnie, kiedy obok syczącej s postawiona, ona niema własności syczenia a tylko jako znak stwardzenia przydano; a zatem jako znak ma miejsce u góry.

Fakultatywności rodzimej terminologii gramatycznej położył tamę podręcznik polszczyzny O. Kopczyńskiego [...].

Terminologia. Litera vocalis brevis — głoska samogłoska, wokala krótka, longa — długa, [...], accentus — znamię, ton (t.. 3), przygłos (t. 3, przyp., s. 33), przygłoska (Układ, s. 138), akcent (Układ, s. 238).