terminów gramatycznych online
tryb rozkazujący
Język: polski
Tryb jest kategorią fleksyjną czasownika [...]. Tryb rozkazujący służy do wyrażania polecenia, zakazu lub życzenia (użycie optatywne t. rozkazującego); chęć wywołania i słuchacza określonej reakcji.
Cytaty
Tryb jest to pewna odmiana słów, stósująca się do pewnych okoliczności, z jakiemi sąd czyli zdanie o rzeczach jest połączone. [...] Mamy ich [...] pięć: bezokoliczny, oznajmujący, warunkowy, łączący i rozkazujący.
Tryb rozkazujący oznacza przymówienie, czyli zalecenie komuś wykonania lub zaniechania jakiego sądu, czyli zdania, np. pisz! nie pisz! pracujcie! nie próżnujcie! i t. d.
Tryb rozkazujący nie ma żadnej cechy głównéj, ale tylko przydatkowe dlatego, że się formuje od trybu oznajmującego z pewnym przydanym zakończeniem, np. tryb oznajmujący: gra, tryb rozkazujący: graj, grajmy, grajcie i t. d.
Tryb rozkazujący mieści w sobie czasów cztéry, razem niedokonanych i dokonanych, osobistych i nieosobistychm np. czytaj! przeczytaj! czytać było! przeczytać było!.
[Zygmunt Sawczyński] Gramatyka porównawcza języków słowiańskich z jednéj a historyczna polska z drugiéj strony wykazują, że końcówką, której język polski używa do urobienia trybu rozkazującego jest i; zatém do pierwiastka im dodane i utworzy formę imi; w złożeniu z przyimkiem wz byłoby wzimi, z czego powstała ze względów, które głosownia wyjaśnia, forma: weźmi.
[Zygmunt Sawczyński] W ostatnim przykładzie mamy nawet dwie formy trybu rozk. pełną i skróconą weźmij i weź.
Pierwszym źródłosłowem nazywa gramatyka ten, z którego się czas teraźniejszy, czas przeszły niedokonany, tryb rozkazujący i imiesłowy czasu teraźniejszego urabiają, drugim zaś ten, z którego reszta form konjugacyjnych powstaje.
§. 64. Tryby liczy gramatyka porównawcza w języku indoeuropejskim cztéry: oznajmujący (indicativus), rozkazujący (imperativus), idealny (conjunctivus), życzący (optativus).
Co się tyczytrybu rozkazującego, stoi ona w tym samym stosunku do czasownika, co przypadek V. do imienia; a jak przypadek V. niczém inném właściwie nie jest, jak tylko wykrzyknikiem imiennym (zob. przedmowę), tak samo jest tryb rozkazujący tylko wykrzyknikiem czasownym; nie różni się więc od tak zwanego trybu oznajmującego niczém inném, jak tylko inną postacią końcówki osobowéj, która w trybie oznajmującym jako przypadek I., w trybie rozkazującym jako przypadek V. występuje.