terminów gramatycznych online
wyraz rodzimy
Język: polski
Cytaty
Wyrazy rodzime ogół i szczegół wymawiają się przeważnie z akcentem na pierwszej zgłosce w tych postaciach, które nie przewyższają trzech zgłosek, np. *o**gółem*, *wogóle w szczególe, w szczegółach. W postaciach zaś tych wyrazów o czterech zgłoskach akcent pada na zgłoskę przedostatnią, np. ogółowi, szczegóło**wi*.
Mamy skłonność do zastępowania i po samogłosce w wyrazach obcych przez i, zwłaszcza kiedy na i nie pada akcent. W wielu razach jednak wymawiamy wyraźnie i [...] tak samo, jak w rodzimych: kraina, Ukraina.
Dial. żleb (jeżeli te wyrazy są rodzime).
§ 92. Kontaminacja, analogja, etymologja ludowa. Są to rozmaite objawy, zmieniające postać wyrazu, a polegające na prawach kojarzenia. Występują zarówno przy wyrazach obcych jak rodzimych, zarówno pod wpływem kojarzenia fonetycznego jak etymologicznego i znaczeniowego, zarówno pod wpływem luźnych jak stałych połączeń i par, dotyczą zarówno rdzennej jak sufiksalnej części wyrazu.
Gdy wyraz obcy w pewnym okresie wejdzie do języka i gdy ustali się jakaś ogólnie przez wszystkich przyjęta jego forma, wtedy już dalej przekształca się według norm działających w wyrazach rodzimych, ale zanim wejdzie w tę kolej, może ulegać rozlicznym przekształceniom, odbiegającym od zwykłych, naturalnych i normalnych wymian fonetycznych.
§ 103. Po raz pierwszy u Suleda spotykamy formy na -a w N. pl. wyrazów zapożyczonych z łaciny: interdykta 4, ta ista statuta 6; z tego wyrażenia (ta ista) widać, że Suled uważał te rzeczowniki za nijakie. Pozostają one i nadal w użyciu, przyczem rozciąga się ich zakres w ogólności na zapożyczenia męskie nie tylko z łaciny, a potem nawet na wyrazy rodzime polskie.
Ponadto nauczyciel polonista powinien sobie jasno zdawać sprawę z pochodzenia wyrazów (rodzime, obce), ich wieku (archaizmy, neologizmy), zakresu normalnego użycia (literackie, powszechne, naukowe, potoczne, gminne, ludowe), dążąc zarazem do wprawy w ich wyborze i użyciu.
IV. Wyrazy ze względu na pochodzenie: A. rodzime i obce: zapożyczenia i przyswojenia (w postaci fonetycznej, dostosowanej do głosowni pewnego języka, np. król < karl).