terminów gramatycznych online
wyraz swojski
Język: polski
- Część II. O podziele i różnych nazwiskach wyrazów: Mucz/1825
- Część II. Rozdz. 4. Pisownia czyli ortografia polska: Jes/1886
- Część III. Pisownia: Mucz/1825
- Dodatek. Projekt ortografii polskiej w podręcznikach szkolnych: Uchw.AU/1891
- Głosownia: Król/1922
- Główne przepisy: Łoś/1918
- Nauka o formach (Flexya): Mał/1879
- O cudzoziemskich wyrazach postanowienie tejże komis. eduk.: Oż/1883
- O źrzódłosłowie: DwBg/1813
- Objaśnienie co do liter właściwie polskich i przyswojonych: Oż/1883
- Pisownia: Kr/1897, Kurh/1852, Kon/1920, Król/1907
- Rozdział I. Rozbiór wyrazów w ogólności: Szt/1854
- System gramatyczny: Gaert/1927
- Słownik: Mon/1780
- Wyobrażenie, pojęcie, wyraz, znaki pisarskie, głoska, zgłoska, podziały wyrazów: Czep/1871–1872
Cytaty
Supinum: Słowo u Łacinnikow uczestnicze (verbum participiale) inni go Imieniem uczestniczym (nomen participiale) zowią. Grecy i Polacy takoż go nie znają, lecz miasto niego innych wyrazow swojskich zażywają.
Jeżeli jest wyráz swojski, szukać w swoim języku źrzódła jego: ieżéli jest wyráz przyswojony, źrzódła jego szukać potrzeba w tym języku, z którégo wypłynął [...]
Oprócz tego podziału dzielą się jeszcze wyrazy na: [...] 5) swojskie, tj. właściwie polskie, np. król, świécznik, Bogdan, potwierdzić.
Podwójnemi głoskami zowią się te, których w jednym wyrazie dwie się tuż przy sobie pisze. — Tak w swojskich jak przyswojonych wyrazach, piszmy podwójną spółgłoskę, gdy podwójna brzmi, np. abbrewiacja, oddać […].
Po spółgłosce niekréskowanéj ch, w wyrazach swójskich używa się y, a w przyswojonych i, np. chyba, uchylić — Chiny, Chili, Chiwa.
Wyraz [...] swojski, to jest zupełnie polski, np. ojciec, dobry.
Ze względu na pochodzenie wyrazy bywają: pierwotne i pochodne, oraz swojskie i cudzoziemskie. Pierwotne są to wyrazy, które od innych nie pochodzą […]; pochodne, które od innych wyrazów pochodzą […]; swojskie t.j. właściwie polskie […]; cudzoziemskie, są to wyrazy z cudzoziemskiego języka do polskiego przybrane [...].
Wyrazy swojskie na ja, np. szyja, nadzieja, mają szyi, nadziei: niektórzy piszą szyji, nadzieji — zupełnie niepotrzebnie.
[Zagórowski Franciszek] "Rada więc J. Maćkowskiego, (wprzód była Kopczyńskiego) żebyśmy na wzór wyrazów swojskich szyja, żmija, pisali obce history-ja, mani-ja, i tym podobne, jest przeciwną jiloczasowi łacińskiemu i polskiemu".
I dla tego na końcu abecadła po w, jej miejsce następuje jako najbiedniejszej we wyrazy swojskie.
Zamiast cudzoziemskiego: x używamy: ks lub gz, nie tylko w wyrazach swojskich, jak: księga, ksiądz, księżyc, książę, alé i w obcych a spolszczonych.
Ś — ss a) wyrazy swojskie: ś np. Śląsk, ślub, koślawy, wiśni, czereśnia, ślad, ślę...
W wyrazach swojskich spółgłoski k', g' przed samogłoską e piszemy przez ki, gi (np. kieł, wielkie; zgiełk, drogie); tak też i w wyrazach przyswojonych te same spółgłoski przed e pisać należy, t. j. pisać i tutaj: kie, gie, jak to już w rzeczy samej od dawna przyjęto we wszystkich wyrazach z miękkim k' i w wielu z miękkim g'.
W wyrazach swojskich i przyswojonych, wyjąwszy nazwiska, jak Gebhardt, Kenilworth, należy pisać gie, kie (Z. Rejowski), a więc: angielski, algiebra, ankieta, ewangielja [...]
Tak samo, w nielicznych zresztą, wyrazach swojskich, w wyrazach urobionych na sposób obcy; a wreszcie mających pochodzenie słowiańskie.
Tak samo dla jednych wyraz gemza jest oczywiście obcym, innym zaś giemza wydaje się wyrazem swojskim i t. d.
§ 179. W wyrazach obcych piszemy ge, ke (nie: gie, kie): geografja, geometrja, generał (albo jenerał) [...] i t. p. W wyrazach zupełnie spolszczonych lub odczuwanych jako [wyrazy] swojskie piszemy gie, kie: Giedymin, Jagiełło, giermek, szwagier; bankier, likier, cukier i t. p.
Akcenty. [...] Wzmocnienie głosu na pewnej zgłosce nazywamy przyciskiem. W niektórych wyrazach swojskich przycisk posuwa się o jedną zgłoskę wstecz: okolica, wogóle, szczegóły, obce zaś zachowały przycisk rodzimy: opera, muzyka, gramatyka i t. p.
Ponadto przedmiotem badań językowych jest materjał słowny, t. j. zasób wyrazów swojskich i obcych z punktu widzenia ich pochodzenia z uwzględnieniem rozmaitych zakresów kultury umysłowej i materjalnej.