terminów gramatycznych online
werbum, verbum
Język: polski
Geneza: z łac. verbum
Cytaty
Podział Grammatyki i Mowy. [...] P. Wiele jest rodzajow słow ktorych zażywamy w mowieniu? O. Ośm, ktore nazywamy częściami mowy. P. Ktore są te ośm części mowy? O. Imie czyli Nomen, Zaimek Pronomen, Słowo Verbum, Uczestnictwo Participium, Przekładanie Praepositio, Przysłowie Adverbium, Złączanie Conjunctio, i Wrzucenie Interjectio. Z ktorych pierwsze cztery albo się deklinują, albo koniugują.
Rodzący spadek m. l. jego, jej dobrze się kładzie sam bez werbum [...] jego to rada, jej to wymysł.
Istota i podział Słowa. P. Co jest Słowo czyli Verbum? O. Jest słowo, ktore dopełnia sensu w mowie, wyrażając zdanie o jakiej rzeczy, lub jej położenie.
P. Ktore są rodzaje albo gatunki werbow? O. Te pięć: Słowo czyniące. Słowo cierpiące. Słowo oddzielne. Słowo ściągające. Słowo posiłkujące.
O własnościach czyli przymiotach werbow.[...] P. Co się uważać powinno koło werbow? O. Te cztery rzeczy: sposob, czas, osoba, liczba, o ktorych się już namieniło przed samą Ortografią, tu jednak dostateczniej wykłada się.
[...] że te verba nie mają właściwie mowiąc, swoich konjugacyi, tylko się supplementują słowami posiłkującemi, osobliwie słowem: jestem.
P. Co jest Uczestnictwo albo Participium? O. Jest słowo pochodzące od Verbum, trzy razy jak Adjectivum przez trzy rodzaje w naszym języku mowiące się i przez spadki staczające się, jako: stojący, ca [...] malowanego, malowanej. P. Dlaczego ta Część mowy nazywa się Uczestnictwem czyli Participium.
P. Ktore verba chcą mieć tenże spadek?
Mowa dzieli się na ośm części. I. Imie, po Łacinie Nomen [...] II. Zaimek, Pronomen [...] III. Słowo, Verbum, ktore dopełnia sensu w mowie, wyrażając jaką akcyą lub stan, w którym rzecz zostaje, np. piszę, siedzę. IV. Uczestnictwo, Participium, ktore pochodzi od Verbum, á deklinuje się jak Nomen, przeto jest uczestnikiem tych oboch części mowy, jako czytający, czytany od słowa czytam. V. Przysłowie, Adverbium [...] VI. Łączenie, Conjunctio [...] VII. Przekładanie, Praepositio [...] VIII. Interiekcya, Interjectio [...].
Na końcu Werbow w pierwszej Osobie liczby pojedynczej, np: jadę, pojdę.
Z tych najczęściej używa się kreski, która nie tylko się w ten czas daje, gdy przez Werbum jakikolwiek sens staje się, ale częstokroć i co słowo może być położona, gdy ich kilka do jednego ściąga sie np. Grammatyka, Geografia, Historya, Muzyka. Są to nauki nawet Płci żeńskiej przyzwoite.
O inszych zaś wszystkich jego [on] Spadkach to wiedzieć potrzeba, że w ktorych znajduje się litera n, bądź na końcu, bądź w pośrzodku, te z Werbami i z Przekładaniami i same osobno kłaść się mogą: w ktorych zaś wspomniona nie znajduje się litera, te tylko Werbom służą z niemi się łącząc, np: powinno się mowić: wyszedł przeciwko niemu, niej, nim; przyjął go, ją; uczynił mu, jej, onemu, onej, im, wygodę.
Do tej części mowy, ktora się nazywa Verbum, należą wszystkie słowa, co się odmieniają przez sposoby, czasy i Osoby, czyli jak z Łacińskiego mowiemy, ktore się koniugują, to jest ktorym się mogą dodawać te Zaimki: Ja, ty, on; my, wy, oni; tak np. ja chwalę.
Dzieli się Verbum czyli słowo na Osobiste i trzeciosobne.
POnieważ wszystkie Uczestnictwa są Adjectiva od werbow pochodzące, tak się też deklinują, jak Imiona Adjectiva, jako się wydaje w następujących przykładach: [...] M. Myślący ca, ce.
A co mówiemy o adiektywach, toż rozumieć o werbach, n. p. Ludzie, psi, wilcy byli: niewiasty, psy, wilki były.
Niektórzy używają systemu mieszanego: jedne pojęcia nazywają terminami spolszczonymi, inne obcymi, używając ich in сrudo. Oto np. w ostatnich wydawnictwach krakowskich spotykamy się z taką nomenklaturą: „Niektóre masculina z nomin. na -a”. „W znaczeniu vocativu, accusativu”. [...] „Verbum substantivum”. „Praesens tematu”. „Aorystus” (!). „Inne słowa. Temat praesentis. Słowo kl. II. suf. -ne- praes. 3 sg. ” „Praeteritum złożone zawsze z praes. verbi subst.” [...] Czemu nie piszą np. attributa, kiedy piszą masculina? Czemu nie piszą np. declinatii substantivialnej, praesens thematu, aoristus, thema praesentis, praeteritum złożone z praes. verbu subst., w pluralu, w singularze, w dualu, konsonanty nazalne, radices i t. d .?
Przytoczone argumenty przeciw rodzimej terminologii nie na wiele się jednak zdały. Znaleźć ją można i w gramatyce łaciny F. Fookowitza [...].
Nomen substantivum proprium — imię substantyw (s. 16) właściwe, adiectivum — adiektyw (s. 38), numerale — liczalne, liczba, liczb (s. 44); pronomen personale — osoby, verbum — werbum (s. 146), adverbium — adwerbium, praepositio — prepozycyja, coniunctio — koniunkcyja, interiectio — interiekcyja.
Trochę polskich terminów stosował jeszcze z zajmujących się językiem ojczystym W. Dudziński znający z nich takie, jak litera — litera, syllaba — sylaba, accentus — akcent (s. 11), nomen substantivum — substantyw (s. 11), adiectivum — adiektyw (s. 12), verbum — werbum (s. 12), adverbium — przysłowie, praepositio — przedsłowie, prepozycyja, coniunctio — koniunkcyja [...].