terminów gramatycznych online
słowo osobiste czasownik
Język: polski
- Część II. O Słowie: Mucz/1825
- De syntaxi, abo o złączeniu słów: Sty/1675
- Etymologia: SzyPocz/1770, SzyGram/1767
- II. Początki polskiej terminologii gramatycznej. Od Odrodzenia do czasów saskich: Kor/1961
- III. Krystalizowanie się polskiej terminologii gramatycznej w czasach Oświecenia: Kor/1961
- O Słowie: Malin/1869
- O etymologii: Mal/1700
- O ośmiu częściach mowy: DwBg/1813
- O słowie: Lub/1778
- O ułożeniu części mowy: Lub/1778
- O wyrazach osobno wziętych: Ant/1788
- Rozdział VII. O słowie: Szt/1854
- Słowa osobowe i nieosobowe. Zdanie nieosobowe: Czep/1871–1872
- Słownik: Mon/1780
- Verbum: Don/1795
- Zbiór nowych słów w tej gramatyce: Gddk/1816
Cytaty
Słowo osobiste sposobu ográniczonego ma przed sobą miánujący spadek tejże liczby i osoby, jáko to. Jo leggio ja czytam [...].
Słowo [...] Osobiste po Fr. Personnel, zowie sie to, ktoré ma trzy osoby, á tákié sie nie może kłáść u Fráncuzów bez záimków osobistych.
P. Jak się dzieli słowo? O. Na osobiste i trzeciosobne. P. Co jest osobiste? O. Ktore przez wszystkie trzy osoby mowić się może, jako: Ja chwalę, ty chwalisz, on chwali ettc.
Z początku niech się tylko wprawi uczeń do poznania słow osobistych, łatwiej potym można i trzeciosobne, ani wyższą explikacyą zatrudniać młodego, której potym sam dojdzie.
Są niektore tak z osobistych jako też z trzeciosobnych słow, w przeszłych i przyszłych czasach mowiące się bez czasu teraźniejszego, jako: [...] ośliźnie, ociepleje, ettc:
Dzieli się Verbum czyli słowo na Osobiste i trzeciosobne. Osobiste jest, ktore przez wszystkie te trzy osoby: ja, ty, on, mowić się może, jako: ja mowię, ty mowisz, on mowi, etc.
Na koniec dzielą się jeszcze słowa, na osobiste (personalia) i trzecioosobne (impersonalia); na porządkowe (reguralia) i nieporządkowe (irregularia); na pełne (plena), niepełne (defectiva) i zbytkujące (et abundantia).
Osobiste słowo ma wszystkie trzy osoby w obydwóch liczbach: Пишу piszę, пишешъ.... пишутъ piszą.
Słowo osobiste skończonego sposobu ma spadek jawny albo potajemny, tejże liczby i osoby.
Słowa [...] są wielorakie. Verbum activum. Słowo czynne. Verbum passivum. Słowo bierne. Verbum deponens. Słowo pokładne, które ma zakończenie bierne (terminationem passivam) à znaczenie czynne (significationem activam). Verbum auxiliare. Słowo posiłkowe. Verbum regulare. Słowo foremne. Verbum irregulare. Słowo nie foremne. Verbum personale. Słowo osobiste. Verbum impersonale. Słowo nie osobiste. Verbum neutrum. Słowo nijakie, t.[to] j. [jest] ani czynne, ani bierne. Verbum frequentativum, Carisio, iterativum. Słowo częstotliwe, czyli powtorzyste. Verbum reciprocum. Słowo zaimkowe etc. etc.
O Słowie. Anglicy mają słowa czynné, biérné, nijakié i zaimkowé, te zaś osobisté abo nieosobisté, foremné abo nieforemné.
Verbum personale est, słowo osobiste jest, quod conjugatur, ktore się sprzęga, per tres personas, przez trzy osoby, ùt ego studeo, jako ja uczę się, tu studes, ty uczysz się, ille studet, on uczy się; et pluraliter, a w wielkiej liczbie, nos studemus, my uczymy się, vos studetis, wy uczycie się, illi student, oni uczą się.
[Słowa są] osobisté, gdy mają wyraźné lub domyślné imié lub zaimek osoby, którá jest czém, albo co robi, i przeto téż odmieniáją się przez wszystkié osoby, np. ja widzę, ty widzisz, on widzi itd.
[Verbum] Personale. [Słowo] Osobiste.
Trzy osoby wchodzą do mowy, piérwsza, która mówi; druga, do któréj mówi; trzecia, o któréj jest mowa. Zaimki wyrażające te osoby, są dla piérwszéj ja, dla drugiéj ty, dla trzeciéj on. Słowa, mające różne zakończenia na wydanie tych wszystkich osób, [słowami] osobistemi nazywamy.
Słowa osobiste zowią się te, które dają się odmieniać przez trzy osoby wyraźne lub domyślne, tak w liczbie pojedynczéj jak w mnogiéj; np. piszę, piszesz, pisze, piszemy, piszecie, piszą i t. d.
[…] Oprócz tego każde słowo osobiste może służyć do nieosobistych wyrażeń w 3éj osobie liczby mnogiéj […].
[…] Wiele wyrażeń nieosobistych możemy zamienić podług upodobaniá na wyrażeniá osobiste, jeżeli od rzeczowników i przysłówków, dopełniających słowo nieosobiste, jistnieją słowa osobiste […].
Słowa, mające zakończenia na wyrażenie wszystkich trzech osób obu liczb, nazywają się osobistemi, czyli osobowemi […].
Praktyczny rezultat tego powoływania się na mistrza stanowi u Dobrackiego obok posługiwania się nowożytnymi terminami także ich słownik niemiecko-łacińsko-polski, zawarty w jednej edycji drugiego wydania jego gramatyki.
Terminologia [...].
Coniugatio — sprzężenie [...]; participium — uczestnik, significatio — znaczenie, tempus praesens — czas przytomny, praeteritum — przeszły, plusquamperfectum — cale, zupełnie (s. 238) przeszły, futurum — przyszły; persona — osoba, verbum personale — osobiste, personalne.
Zupełnie inaczej wygląda ona w gramatyce włoszczyzny A. Styli [...].
Coniugatio — złączanie [...]; participium — uczęstnictwo, tempus praesens — czas teraźniejszy, praeteritum — przeszły, plusquamperfectum — więcej niż, barzo (s. 90) doskonały, futurum — przyszły, persona prima — osoba (s. 20), persona pierwsza (s. 20), secunda — wtóra (s. 216—217), tertia — trzecia (s. 20), verbum personale — osobiste (s. 216).
Przeprowadzona jej krytyka w stosunku do Duchênebillota budzi ciekawość, jak wyglądała ona u samego Malickiego, bo każe się spodziewać u niego i pod tym względem szeregu zmian.
Terminologia. Litera vocalis — wokala [...].
Coniugatio — koniugacyja [...], persona prima — osoba pierwsza, secunda — druga, tertia — trzecia, verbum personale — osobiste.
Z języków nowożytnych wiek Oświecenia przynosi znaczne zainteresowanie językiem niemieckim, stąd zaczynają się pojawiać liczne przeróbki gramatyki J.K. Gottscheda [1766]. Już najstarsza z nich posiada nawet słownik terminologii rodzimej [...].
Coniugatio — koniugacyja [...], participium — uczęstnik, uczęstnictwo, tempus praesens — czas teraźniejszy, praeteritum — przeszły, plusquamperfectum — więcej niż doskonały, futurum — przyszły, persona — osoba, verbum personale — osobiste.
Daleko więcej rodzimego słownictwa gramatycznego zawierał z natury rzeczy przeznaczony dla Szkoły Rycerskiej podręcznik W. Szylarskiego [...].
Coniugatio — koniugacyja [...]; participium — uczestnictwo, tempus praesens — czas teraźniejszy, praeteritum — przeszły, futurum — przyszły, persona prima — osoba pierwsza, secunda — druga, tertia — trzecia, verbum personale — osobiste.
Dla rosyjskiego napisał go [podręcznik] M. Lubowicz [...] .
Coniugatio — sprzężenie [...], participium — uczesnictwo, tempus praesens — czas teraźniejszy, praeteritum — przeszły, plusquamperfectum — dawno przeszły, futurum — przyszły, persona prima — osoba pierwsza, secunda — druga, tertia — trzecia, verbum personale — osobiste.
Fakultatywności rodzimej terminologii gramatycznej położył tamę podręcznik polszczyzny O. Kopczyńskiego [...].
Coniugatio — czasowanie [...], tempus praesens — czas teraźniejszy, praeteritum — przeszły, plusquamperfectum — zaprzeszły, futurum — przyszły, persona prima — osoba pierwsza, secunda — druga, tertia — trzecia, verbum personale — osobiste.