Słownik historyczny
terminów gramatycznych online

morfologia dział gramatyki
Hierarchia Dzieła

Hasło w cytatach: morfologija, morfologja
Język: polski
Geneza: gr. morphḗ 'kształt, forma, postać' + gr. lógos 'słowo, wyraz'
Dział: Fleksja, Morfologia, Słowotwórstwo (współcześnie)
EJP 1991, 204 Definicja współczesna

Morfologia jest działem nauki o języku, którego przedmiotem jest opis budowy wyrazów oraz reguł ich odmiany (tzn. tworzenia i rozpoznawania form fleksyjnych wyrazów). [...] Morfologia rozpada się na dwa działy: fleksję i słowotwórstwo.

Cytaty

Trz/1865, s. 20 Definicja

Nauka o piérwiastkach i źródłosłowach wraz z nauką o tworzeniu słów dodaniem deklinacyjnych i konjugacyjnych końcówek stanowi jednę z cztérech części gramatyki, którą z grecka morfologiją t. j. nauką postaci słownych nazywamy.

Mał/1879, t. I, s. 5 (5-6) Definicja

§. 5. Gramatyka całkowita obejmuje następujące główne działy nauki języka: 1, Głosownią [...]; 2, Morfologią czyli Flexyą t. j. naukę przypadkowania imion i czasowania słów (deklinacyi i konjugacyi); 3, Etymologią [...]; 4, Naukę o Partykułach; 5, Składnią [...]. Dodatkowo uzupełnia to wszystko jeszcze 6, Ortografia.

Mał/1879, t. I, s. 162 Definicja

Zamierzamy w obecnéj części gramatyki obeznać się ze wszystkimi odmianami czyli formami, na jakie naginać można tak imię, jak słowo. Ta część nazywa się przeto NAUKĄ O FORMACH (czyli Flexyą albo Morfologią).

Kr/1897, s. 10 Definicja

Wskutek tego gramatyka dzieli się na następujące części: 1) naukę o dźwiękach czyli głoskach, zwaną głosownią, albo z grecka fonologią lub fonetyką; 2) naukę o budowie wyrazów i ich odmianach, czyli morfologję. Ta obejmuje dwie części: a) jedną, wyjaśniającą tworzenie się wyrazów czyli etymologję albo słoworód, i b) naukę o odmianach albo fleksję, obejmującą wykład deklinacji i konjugacji; 3) składnię (syntaxis), wyjaśniającą budowę zdania i wzajemny stosunek jednych jego części do drugich.

Kras/1897, s. 168

[…] Stopniowanie przymiotników i przysłówków nie jest fleksją i należy do etymologii (nie do morfologii).

Kras/1897, s. 206 Definicja

[…] Imiesłów na — ł, — ła, — ło, zwany imiesłowem posiłkowym, służy w połączeniu ze słowem być do tworzenia czasu przeszłego, zaprzeszłego i przyszłego, oraz trybu warunkowego. Wyjaśnienie jego użycia należy do morfologii czyli nauki o odmianach.

SW/1900-1927, s. 1042

Morfologiczny, przym. od Morfologja: Zmiany morfologiczne wyrazu. Upodobnienie morfologiczne wyrazu (= przekształcenie postaci pewnego wyrazu na podobieństwo drugiego).

SW/1900-1927, s. 1042 Definicja

Morfologja, i, blm. [...] 2. gram. nauka o budowie wyrazów i ich odmianach, odmiennia. <Now. z Gr. morfe = forma + -logia = znawstwo>

Kr/1917, s. 45 Definicja

Gramatyka. § 76. Gramatyka jest nauką o właściwościach danego języka. Dzieli się na następujące części: 1) głosownię (z grecka: fonetykę), która uczy o dźwiękach; 2) morfologję, naukę o wyrazach; morfologja obejmuje dwie części: a) etymologję, albo słoworód, wyjaśniającą tworzenie się wyrazów, b) fleksję, to jest naukę o odmianach wyrazów; 3) składnię (syntaxis), wyjaśniającą budowę zdania i wzajemny stosunek jednych jego części do drugich.

Nitsch/1923, s. 410

Niewiele materjału wyciągnąć można z literatury satyrycznej, zwłaszcza z parodyj gwarowych, bo polegają one przedewszystkiem na odrębnym słowniku, z fonetyki zaś i morfologji dają tylko najgrubsze, najbardziej w ucho wypadające odstępstwa. W tym stanie rzeczy nawet dla historji dialektów polskich głównem źródłem pozostają dialekty dzisiejsze. Przy zastosowaniu nowoczesnych metod możnaby z pewnością sięgnąć daleko w przeszłość, trzebaby jednak mieć do tego o wiele obfitszy i systematyczniejszy, celowo zbierany materjał.

Rozw/1923, s. 170

Oboczność tyle tylko || tele telko st. i ludowego języka polega wraz z obocznością ile || jele itp. na analogicznych wyrównaniach i oddziaływaniach, spowodowanych korelacją pni zaimkowych. Szczegóły należą do morfologji.

Gaert/1927, s. 20 Definicja

Naukę o wyrazach nazywamy morfologją czyli nauką o formach. Morfologja zawiera dwa działy: słowotwórstwo, badające formy wyrazów w związku z ogólnem znaczeniem wyrazu, bez względu na jego rolę w zdaniu, oraz fleksję, która zajmuje się formą wyrazu z uwagi na jego znaczenie w związku z innemi wyrazami w zdaniu.

Dor/1958–1969, t. IV, s. 838 Definicja

Morfologia ż I, DCMs. -gii, blm [...] 2. «dział gramatyki obejmujący fleksję i słowotwórstwo; nauka o budowie i odmianie wyrazów; budowa, odmiana wyrazów»: W zakresie morfologii język Boya mniej przedstawia osobliwości. Czytelnika z Warszawy zdziwi tylko, że od liczby mnogiej kąpiele drugi przypadek brzmi tu kąpiel. BOROWY Studia II, 157. Analiza funkcjonalnych wymian głoskowych jest analizą stosunku, jaki w danym języku zachodzi między fonetyką a morfologią. SZOBER Gram. 31. [...] // SWil. <gr. morphḗ = kształt + lógos = nauka>.

Powiązane terminy