terminów gramatycznych online
słoworód dział nauki; etymologia
- Etymologia (Słoworód): Mał/1863, Mał/1879, Kr/1917
- Gramatyka: Kr/1897
- III. Krystalizowanie się polskiej terminologii gramatycznej w czasach Oświecenia: Kor/1961
- Nauka o słowach i ich odmianach: Łaz/1861
- O przenośniach: Rew/1845
- O słoworodzie: DwBg/1813
- Projekt terminologii: KarłT/1885
- Wiadomości wstępne: Kr/1917
- Zadanie gramatyki i jéj podział: Łaz/1861
Cytaty
Słoworód dwojako się rozumiéć może: ráz za słowo pierwotné z którégo się rodzą inszé słowa: drugi ráz za naukę pokazującą rodzénié się słów ze słów. Ta nauka blisko się styká ze źrzódłosłowem, tylko idzie na odwrot: tam się szło do piérwotnégo przez pochodné wyrazy, tu zaś idzie się z piérwotnégo do pochodnych, uważając jak się pochodné wyrazy rodzą z piérwotnégo.
Znajomość czterech pierwszych postaci głoskowych czyli grammatycznych jest potrzebna, kto chce poznać i wiedzieć tak pierwotnych jako i pochodnych wyrazów znaczenie; bo one utworzyły Źródłosłów i Słoworód czyli Etymologią.
Stąd wypada podział gramatyki na naukę: [...] 3. O powstaniu słów pochodnych, czyli o słoworodzie […].
Słoworodu zadaniem jest okazać, jak przodkowie nasi, kojarząc ze sobą rozmaite wyobrażenia, odpowiednie im słowa tworzyli, abyśmy na wzór używanych, nowe stosownie do potrzeb tegoczesnej oświaty, tworzyć umieli [...].
Teraz należy nam się zastanowić nad tém: skąd się biorą wyrazy, któreśmy się nauczyli odmieniać? jakie są zasady, podług których te wyrazy tworzymy? Naukę, której przedmiotem to zagadnienie, nazywamy Etymologią czyli Słoworodem (Wortableitung).
W niniejszym trzecim dziale całéj nauki języka, nazywanym ETYMOLOGIĄ, Słowotwórstwem albo i Słoworodem (Wortbildungslehre) należy nam odpowiedzieć na następujące pytanie: skąd się wzięły w języku te całkowite wyrazy? i podług jakich zasad takowe z pojedynczych głosek się urabiają?
Etymologie Słoworód, –owy, –ny.
Słoworód Etymologie. S– ludowy Volksetymologie (porówn. Analogie).
Wskutek tego gramatyka dzieli się na następujące części: 1) naukę o dźwiękach czyli głoskach, zwaną głosownią, albo z grecka fonologią lub fonetyką; 2) naukę o budowie wyrazów i ich odmianach, czyli morfologję. Ta obejmuje dwie części: a) jedną, wyjaśniającą tworzenie się wyrazów czyli etymologję albo słoworód, i b) naukę o odmianach albo fleksję, obejmującą wykład deklinacji i konjugacji; 3) składnię (syntaxis), wyjaśniającą budowę zdania i wzajemny stosunek jednych jego części do drugich.
Gramatyka. § 76. Gramatyka jest nauką o właściwościach danego języka. Dzieli się na następujące części: 1) głosownię (z grecka: fonetykę), która uczy o dźwiękach; 2) morfologję, naukę o wyrazach; morfologja obejmuje dwie części: a) etymologję, albo słoworód, wyjaśniającą tworzenie się wyrazów, b) fleksję, to jest naukę o odmianach wyrazów; 3) składnię (syntaxis), wyjaśniającą budowę zdania i wzajemny stosunek jednych jego części do drugich.
ETYMOLOGJA (Słoworód).
§ 162. Część gramatyki, zwana etymologją albo słoworodem, jest to nauka, zaznajamiająca nas z budową wyrazów.
Fakultatywności rodzimej terminologii gramatycznej położył tamę podręcznik polszczyzny O. Kopczyńskiego [...].
Etymologia — etymologija, źrzódłosłów, słoworód (t. 3, przyp.); verbum simplex — niezłożone, compositum — złożone; thema — źrzódło (t. 1, przyp., s. 170), tema (t. 1, przyp., s. 163), temat (t. 2, przyp., s. 215), terminatio — zakończenie, terminacyja (t. 1, przyp., s. 118) [...].