odmieniać (się)

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Sty/1675
• Duch/1699
• Mal/1700
• Dąb/1759
• SzyGram/1767
• SzyPocz/1770
• Nał/1774
• Ant/1788
• Szum/1809
• DwBg/1813
• Bor/1830
• Desz/1846
• Mał/1863
• Kam/1870
• Mał/1879
• Malecz/1882
• Jes/1886
• Uchw.AU/1891
• Kr/1917
• Łoś/1918
• Kon/1920
• Król/1922
• Rozw/1923
• ZwO/1924

Wszystkie te kończące się ná wokały, à, è, u, Akcentem náznáczone nie odmieniają się w wielkiej liczbie w swym kończeniu, jáko La Verità Prawdá, Le Verità [...].

Participia [..] jákie jest Hauuto, nie odmieniáją się, áni w rodzáju, áni w liczbie.

Imioná [...] nie deklinują się same przez się jáko w Łacińskim i Polskim języku; to jest, że ják się najdują w miánującym spadku, ták i we wszystkich spadkách tęż záchowują terminácyą, w żadnym się spadku nie odmieniájąc.

Uczęstnictwo Ciérpiącé, któré sie téż názywa Supinęm, niby to wywrotkię, jákoby coś ná wznák wywrócónégo, jest prawdziwie ádiektiwęm; á przecię sie pospolicie nie odmięnia.

U Francuzów się zaś pronomina do Osob odmieniają i tak się mowią: ja siebie, i sobie je me [...].

P. Wiele jest rodzajow słow ktorych zażywamy w mowieniu? O. Ośm, ktore nazywamy częściami mowy. P. Ktore są te ośm części mowy? O. Imie czyli Nomen, Zaimek Pronomen, Słowo Verbum, Uczestnictwo Participium, Przekładanie Praepositio, Przysłowie Adverbium, Złączenie Conjunctio, i Wrzucenie Interjectio. Z ktorych pierwsze cztery albo się deklinują, albo koniugują:cztery zaś ostatnie nie odmieniają.

W czym aby nie pobłądzić, trzeba się trzymać reguły generalnej, uważając zkąd pochodzi słowo i jak się odmienia.

Z tych ośmiu części mowy, te trzy: Imie, Zaimek, Uczestnictwo odmieniają się przez spadki; słowo odmienia się przez czasy i sposoby: ostatnie cztery nic się nie odmieniają.

Do tej Części mowy, ktora sie Imieniem czyli Nomen nazywa, należą słowa, ktore się odmieniają przez spadki, czyli jak z Łacińskiego mowiemy, ktore się deklinują.

Niespadkowany [...] Zaimek, to jest nie odmienia się przez Spadki.

Poniewáż w przypadkowaniu nic się nie odmiénia, u Anglików prócz przyimków, można mówić, iż prócz przypadków piérwszégo i piątégo, którym się żádén nie dodaje przyimek, jest ich tyle , ile przyimków dodających się Imionóm.

I may be able to be i t. d. odmieniając tylo posiłkowé may

C. Przedimki się nie odmieniają, prócz że niektóre dla łatwiejszej wymowy czasem się przedłużają, np. we mnie, zamiast; w mnie; ode mnie, zamiast: od mnie; ze mną, zamiast: z mną.

Głoski zamienne niepewne są te, które nie podług pewnych prawideł, lecz tylko w niektórych wyrazach odmieniają się.

[Słowa są] nieosobisté, gdy nié mają ani wyraźnie, ani domyślnie imiénia lub zaimka osoby, która jest czém, albo co robi, i przeto téż nie odmieniáją się przez wszystkié osoby, ale jedno tylko ma­ją zakończénié na osobę trzecią, np. bywá, czyni się.

Imiésłów jest częścią imié, częścią słowo: odmiéniá się przez rodzaie, np. męski miany, żeński mianá, nijaki miané, przez liczby, np. pojedyn. miany, mnog. miani: przez przypádki , np. pierw. miany á é, drugi mianégo éj égo, trzeci mianému éj ému itd., czasém i przez stopnie, np. równy ukocha­ny, wyższy ukochańszy, náywyższy nájukochańszy.

Imiosłow czyli Przymiotnik słowowy, jest wyraz pochodzący od słowa, a który się odmienia, już jak Imie przymiotne, już jak słowo: oprawiony.

Części Mowy odmieniają się, już przez Rodzaje, Liczby, Spadki, Stopnie; już przez Tryby, Czasy, Osoby.

Pięćdziesiąt, sześćdziesiąt, siedm'dziesiąt, ośm'dziesiąt, dziewięćdziesiąt odmieniają się tylko w piérwszéj cząstce; dziesiąt nieodmienne pozostaje.

Słowa, które się podług tych form odmieniają, nazywamy słowami foremnemi; te które od tych form odstępują w czasowaniu, nieforemnemi się zowią.

O rodzaju rzeczowników. P. Czy rzeczownik odmienia się przez rodzaje. O. Nie, każdy rzeczownik ma już stały swój rodzaj, wcale się zatém przez rodzaje nie odmienia.

Przymiotnik odmienia się przez: rodzaje, liczby, przypadki, stopnie i formy.

Zaimki odmieniają się przez: rodzaje, liczby, osoby, przypadki.

Słowo albo czasownik jest część mowy odmienna, która oznacza czynność, byt, istnienie: pracować, być, zostać, stać się i t. d. Słowo inaczéj nazywa się czasownikiem dlatego, że się odmienia przez czasy.

Przysłówki, chociaż są częścią mowy nieodmienną, odmieniają się jednak przez stopnie, których jest również trzy: równy, wyższy, najwyższy.

Ta odmiana, ta deklinacya przymiotnika, przedstawi nam się na następującym wzorku, w którym odmieniać będziemy jednocześnie przymiotnik z rzeczownikiem.

Otóż jak rzeczowniki odmieniają się przez przypadki, tak znowu czasowniki odmieniają się przez osoby, liczby i czasy.

Podług ryba odmieniają się: a) nazwy żon, zakończone na ina a utworzone od imienia lub tytułu męża: Sapieżyna, starościna. b) nazwy miast i wsi na — ina: Muszyna, Skawina. c) [nazwy] córek na — ówna (ewna): Lindówna, królewna.

Wszystkie liczebniki odmieniają sie według przypadków.

Imiona typu Zola odmieniamy jak wojewoda a więc także w zależnych przypadkach zatracamy część brzmienia nazwiska: Zoli, Vedze, Vidzie i t. d.

§ 41. Posiadamy w języku polskim wiele rzeczowników obcych rodzaju nijakiego, zapożyczonych z języka łacińskiego albo greckiego, jak kolegjum, gimnazjum, liceum. Rzeczowniki te nie odmieniają się wcale w liczbie poj. [...], w dalszych przypadkach odmieniają się prawidłowo, jak dzieło albo pole.

Wyrazy: grób, pan, syn, są nierozwinięte. Gdy zaś dodamy do nich przedrostki, lub przyrostki, wówczas będą rozwinięte: ogrodnik, pańszczyzna, synowiec... Wyrazy złożone rozpadają się na: Zestawienia: Boże Narodzenie, Morskie Oko, siostra miłosierdzia, Akademja Umiejetności, myć się. Zrosty: Wielkanoc, przed Wielkanocą, Rzeczpospolita, Rzeczpospolitej (nie odmieniają się obie części!). Złożenia: bladoniebieski, muchomor, woziwoda...

Brückner w Przyczynkach serja 2, 62 przyp. (= RWF 49, 62) śmieje się ze Statorjusza-Stojeńskiego, że odmieniał jastrząb jastrząba i przypisuje to jego niedostatecznej znajomości języka, ale ta wada jest w tym wypadku po stronie Brücknera. Nawet Linde ma dla starej i nierzadkiej odmiany jastrząba (wzgl. jastrzęba) dwa cytaty.

Czasownik requerer (prosić) w czasie teraźn. trybu oznajm. odmienia się: requeiro, requeres, requer, requeremos, requereis, requerem (proszę itd.).