Słownik historyczny
terminów gramatycznych online

zdanie przyczynowe
Hierarchia Dzieła

Hasło w cytatach: przyczynowe, zdania przyczynowe, zdanie poboczne przyczynowe
Język: polski
Dział: Składnia (współcześnie)

Cytaty

Rew/1845, s. 64

Zdań wypływowych (Apodosis) ze zdania przyczynowego (protasis) może wynikać kilka, równie jak podrzędnych dla wyjaśnienia zdania głównego.

Such/1849, s. 195 Definicja

Zdanie łączne spaja się z główném za pomocą rozmaitych Spójników, od których téż i nazwisko bierze; tak będą zdania: Przyczynowe: Ponieważ powietrze jest blado błękitnego koloru, dlatego widać nad nami strop, firmamentem zwany.

Łaz/1861, s. 329

Zdania przyczynowe są pięciorakie: 1. ściśle przyczynowe; 2. wnioskowe; 3. celowe; 4. warunkowe; 5. przypuszczające.

Łaz/1861, s. 329 (329-330)

4. Zdania przyczynowe [...] są pięciorakie: 1. ścisle przyczynowe; 2. wnioskowe; 3. celowe; 4. warunkowe; 5. przypuszczające […].

Mał/1863, s. 363 Definicja

§. 784. Zdania przyczynowe (causale Nebensätze), na oznaczenie przyczyny, z powodu któréj się coś dzieje, łączą się ze zdaniem główném przez spójnik że, ponieważ, z odpowiadającym temuż spójnikowi w zdaniu głównem: dlatego, przeto (—przez to), stąd, domyślném lub wyrzeczoném.

Lerc/1877, s. 98 Definicja

Zdania przyczynowe są takie zdania poboczne, które oznaczają powód lub przyczynę, dla której się coś dzieje, lub nie dzieje. Do połączenia zdań przyczynowych ze zdaniem głównem używamy spójników: że, ponieważ, np. Nie pójdziesz na przechadzkę, ponieważ byłeś niegrzeczny. Nie chcę z tobą obcować, ponieważ jesteś złym i niepoprawnym chłopcem. Dlatego ci w tej podróży towarzyszyć nie mogę, że jestem chory.

Mał/1879, t. II, s. 481 Definicja

§. 777. Zdania przyczynowe (causale Nebensätze), na oznaczenie przyczyny, dla któréj się coś dzieje, łączą się ze zdaniem główném przez spójnik że.

Jes/1886, s. 142 Definicja

Zdania poboczne, podając przyczynę uzupełniającą myśl zdania głównego, nazywają się [zdaniami] przyczynowemi, a spajają się z niém za pomocą spójników: że, iże, iż, z przyczyny że, skutkiem że, dlatego, że, przeto że, gdy, gdyż, kiedy, ponieważ, itp.

Kras/1897, s. 50

Istnieje także dopowiedzenie rzeczowne okolicznościowe jako skrót całego zdania, zwykle przyczynowego; łączy sią za pomocą przysłówka jako i zgadza się z rzeczownikiem lub zaimkiem, który określa, w przypadku.

Kras/1897, s. 257

[…] Zdania okolicznościowe przyczyny dzielą się (podobnie, jak określenie okolicznościowe przyczyny): 1) na zdania przyczyny realnej czyli właściwe zdania przyczynowe; 2) na zdania przyczyny logicznej; 3) na zdania przyczyny koniecznej czyli zdania warunkowe; 4) na zdania przyczyny niewystarczającej czyli zdania przyzwolone.

Kras/1897, s. 257 Definicja

[…] Zdania przyczyny realnej czyli właściwe zdania przyczynowe zastępują określenie przyczyny realnej, tak materialnej (przyczyny faktu), jak moralnej (przyczyny postępowania czyli pobudki […]) i odpowiadają na pytania: czemu? dlaczego? wskutek czego? przez co? za co?

Kr/1917, s. 245

Również rodzajem zdań przyczynowych są zdania podrzędne, określające zastrzeżenie (t. zw. zdania przyzwalające), wyrażają one bowiem taką przyczynę, która mogłaby stanąć na przeszkodzie urzeczywistnieniu się myśli zdania wyższego rzędu. Zdania te łączą się spójnikami: choć, chociaż, pomimo, że itp., którym w zdaniu głównym odpowiadają najczęściej: jednak, przecież itd., np. Choć wiem, że jutro błyśnie nowe zorze, smutno mi, Boże! Słowacki.

Kon/1920, s. 87 Definicja

Zdania poboczne, wyrażające powód, przyczynę dla której się coś dzieje, nazywają się zdania przyczynowe.

Zdania przyczynowe zaczynają się od spójników: że, ponieważ, gdy, kiedy, skoro.

Gaert/1927, s. 96

Przyczynowe, p. zdanie III.

Dor/1958–1969, t. X, s. 956

Zdanie [...] 2. «wypowiedzenie, zespół wyrazów wykazujących gramatyczną od siebie zależność, w którym występuje forma osobowa orzeczenia» [...].∆jęz. Zdanie proste, rozwinięte, zdanie pojedyncze, złożone (współrzędnie, podrzędnie), zdanie poboczne (celowe, skutkowe, przyczynowe itp.). Zdanie oznajmujące, pytające, warunkowe. Zdanie bezpodmiotowe. Równoważnik zdania.

Kor/1961, s. 70 (69-70)

Podobną popularność, jaką za czasów Oświecenia zyskał podręcznik Kopczyńskiego, w drugiej połowie dziewiętnastego wieku osiągnęła gramatyka A. Małeckiego [...].

Propositio simplex — zdanie gołe, complexa — rozwinięte [...], temporalis — czasowe, comparativa — porównawcze, optativa — zamiarowe, finalis — skutku, causalis — przyczynowe, conditionalis — warunkowe, concessiva — przyzwolone.

Powiązane terminy