czasować (się)

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Ant/1788
• Prz/1792
• Szum/1809
• DwBg/1813
• Gddk/1816
• Bor/1830
• Desz/1846
• Br/1848
• Ryk/1850
• Szt/1854
• Mał/1879
• Oż/1883

Słowa biérné czasują się biorąc wszystkié tryby i czasy od posiłkowégo to be i dodając Imiesłów biérny np. I am loved kochany jestem i t.d.

Czasują się té słowa jak osobisté, ale w trzeciéj tylko osobie [mowa o słowach nieosobistych].

Słowa, co do znaczenia, dzielą się na pięć rodzajów: I. Czynne, które się czasuią czynnie i biernie n.p. πυπτω - biję.

Szczególna zaś Grammatyka zawiera takie prawidła, które się tylko w jednym języku znajdują, np. jak się w polskim języku stopniuje, przypadkuje, czasuje i szykuje.

A. Słowa posiłkowe są takie, które pomagają (posiłkują) innym rozmaite czasy oznaczyć, ale same wtenczas nic nie znaczą, np. będę pisał. Tu słowo będę nic nie znaczy, tylko pomaga słowu pisać, czas przyszły oznaczyć. B. Słowo posiłkowe jest w polskim języku tylko jedno: bydź, które się tak czasuje.

Słowo zwać, dla gładkości, tak się czasuje: zowie zowiesz itd.

Dwa są jeszcze słowa czyli posiłkowe avoir mieć, être bydź. Nazywają się tak, że się wszystkie słowa za pomocą ich Czasują.

Słowa Bierne w Francuzkim Języku nie znajdują się, lecz zamiast ich czasują Francuzi słowo Être przez wszystkie Tryby i Czasy, dodając wszędzie Imiesłów Bierny tego słowa, które chcą wyrazić Bierne.

TRYB ŁĄCZĄCY Znaczy twierdzenie zależące jeszcze od innego słowa połączonego jakim spojnikiem: np. chciałeś bym był znany i t. d. Wyraża on się zwyczajnie przez Czas przeszły słów niedokonanych i dokonanych, nie mniej i Zaprzeszły, ale nie w słowie Być. Tryb ten nie czasuje się z Pytaniem.

Czasowanie Słowa Być innemi sposobami. Czas teraźniejszy. z Przeczeniem Czasują się ogulnie słowa przez wszystkie Tryby i Czasy kładąc tylko przed słowami przysłowek nie. (Ja,) nie jestem [...] z Przyrostnią Odmienia się Czas teraźniejszy słowa być, takoż Czasy przeszłe wszystkich słów, tudzież Tryb Łączący i Życzący. Ja-m jest znany i t. d.

Nawet są niektóre słowa mogące się wedle tego i wedle poprzedzającego wzoru czasować np. biegł i biegnął, ciekł i cieknął, kisł i kisnął, [...].

Jak się czasują słowa jednozgłoskowe? [...] Słowa jednozgłoskowe, nieznane w językach nowożytnych, czasują się podług prawideł sobie właściwych i mają trzy czasowania.

P. Jak się czasują rzeczowniki, przymiotniki i zaimki, w czasie teraźniéjszym? O. Przybierając [...] m, ś, śmy, ście.

Jest jeszcze drugi czas przyszły, który się formuje przez dodanie have wraz z imiesłowem czasu przeszłego tego słowa, które się czasuje, do każdej osoby czasu przyszłego oznajmującego, rzadko kiedy do rozkazującego.

Bez takowego podziału słów polskich na niedokonane i dokonane, częstotliwe i jednotliwe, oraz bez poznania i zrozumienia dokładnie tego podziału i jego znaczenia nie można na żaden sposób, słów polskich, ani dobrze rozumiéć, ani czasować.

W trzeciéj grupie (co do wieku późniejszéj) zostało to a przybrane z świadomością i z zamiarem nadania wyrazowi w ten sposób częstotliwego znaczenia.

W grupie drugiéj, która jest z samych tak zw. denominatiwów złożona, ma to a już inną przyczynę, (wrócimy do tego w Etymol.)

Pomimo tych różnic rodowodowych czasują się te wszystkie słowa jednako.

Te wszystkie słowa należą do 1. prawidła i tak czasują się, tylko brak jim czasów dokonanych.

[**Ustanowienie Komis. ed. Tow. Prz. nauk.]** "Pisać powinniśmy szyja, szyji, zgraja, zgraji; jak czasujemy słowo smolę, smolisz, smoli, tak bez wątpienia czasować należy, stoję, stojisz, stoji.".