terminów gramatycznych online
zgłoska długa
Język: polski
- Część I. O Prozodyi czyli o Akcencie i Iloczasie: Jak/1823
- Część III. O wierszopisarstwie polskiem: Mucz/1825
- Głoski. Znamiona. Czytanie.: Prz/1792
- Historyczna fonetyka czyli głosownia: Rozw/1923
- Nauka o wierszowaniu: Łaz/1861
- O Iloczasie: Ant/1788
- O szyku w zdaniu: Gr/1861
- Prawidła samogłoskowe: Malin/1869
- Składnia: Kurh/1852
Cytaty
Wyrazy dwuzgłoskowé, które są imionami i słowami, będąc słowami, mają pospolicie ostatnią, a imionami pierwszą [zgłoskę] długą n.p. to descant rozprawiać, a descant rozprawa, to cement spuszczać, wiązać, a cement wapno rozrobioné [...] Prawidło to jednak ma wiele wyjątków. Chociaż bowiem słowa rzadko są kiedy mają długą piérwszą zgłoskę, w Imionach jednak dość często przedłuża się ostatnia, n.p. delight uciecha, perfume wonność.
Trzyzgłoskowé kończącé się na le mają piérwszą [zgłoskę] długą n.p. amicable przyjazny. Mające jednak w drugiéj zgłosce Samogłoskę, przed dwóma spółgłoskami mają srzednią długą, n.p. Combustile palny.
Samogłoski nawet Krótkie i Wątpliwe robią Zgłoskę Długą, kiedy po którey z nich w jednymże wyrazie następuje albo jedna z trzech spółgłosek poddwoyonych, albo dwie przynaymniey spółgłoski innego rzędu.
Zgłoska będzie długa, jeżeli więcej potrzebuje czasu do wymówienia niż druga przed lub po niej leżąca; i ta krótką się zowie.
Po tém wyobrażeniu, przystępujemy do podania ogólnych dla wiérszy miarowych prawideł, zasadzających się jedynie na akcencie czyli przycisku w mówieniu, który zgłoskę podnosi, przedłuża i wybitniejszą czyni. Stąd powstają zgłoski długie i krótkie. Że zaś są takie, które z akcentem i bez akcentu wymówione być mogą, wynika rodzaj trzeci obojętnych, tj. takich, które już długie, już krótkie być mogą; a to według tego, czy są z przyciskiem, lub bez niego położone.
Długa zgłoska jest ta, która dla akcentu swojego więcéj do wymówienia potrzebuje czasu, aniżeli druga, przed nią lub po niéj stojąca, nieakcentowana, którą téż dlatego krótką nazywamy […].
Do utworzenia stóp starożytnych wchodzą zgłoski długie i krótkie, zależące od ilości czasu łożonego na wymówienie każdéj zgłoski; w nowożytnych zaś językach tak nazwane stopy powstają ze zgłosek przyciskowych i bezprzyciskowych czyli wyższym i niższym tonem wymawianych, bez względu na czas łożony na ich wymawianie.
W języku polskim zgłoska długa lub krótka znaczy tyle, co będąca w pewnym razie pod przyciskiem, lub nie; czyli inaczéj, akcentowana lub nieakcentowana.
Ponieważ zaimek się nie ma przycisku, nie używa się na początku zdania nigdy, a na końcu rzadko; zdania bowiem powinny się kończyć wyrazami pełnobrzmiącemi, to jest takiemi, któreby miały przedostatnią zgłoskę długą.
[...] Grecy mają dwa przygłosy, s których jeden, zwany ostry (acutus), pádać może tak na zgłoskę krótką, jak i długą [...]; drugi zwany circumflexus, który gramatyka, tak zwaná bernardynka, czwárty ráz przedrukowaná w Warszawie w drukarni rządowéj r. 1815 pod nápisem: Gramatyka dlá chcących uczyć się języka łacińskiego, nazywá na str. 135 daszkiem, łączy się ze zgłoską długą [...].
Wszystkie tu zgłoski tak zwane przez Kopczyńskiego długie, niczym jinnym nie są, jak tylko zgłoskami wymówionemi s przygłosem, i zdaje nám się tylko, że są długie; a chociáżby i tak było w saméj jistocie, to jeszcze ta długość zgłoski, będącá skutkiem przygłosu, nie nadáwałaby językowi naszemu jiloczasu [...].
Stare przyciskowe na trzeciej od końca posuwają przycisk o jedną zgłoskę naprzód, przy czem ta, jeżeli była długa, występuje jako nowoakutowa.
Polskie ro było równie dobrze w zasadzie odziedziczone jako długa zgłoska, jak południowe ra itd.