sylaba głoski, litery

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Bart/1544
• Murz/1551 (wyd. 1)
• Mora/1592
• Jan/1594
• Don/1595
• Don/1649
• Sty/1675
• Duch/1699
• Mal/1700
• Cell/1725
• Dąb/1759
• Klecz/1767
• SzyGram/1767
• Fook/1768
• SzyPocz/1770
• Nał/1774
• Dudz/1776
• Lub/1778
• Don/1795
• Szum/1809
• DwBg/1813
• Gddk/1816
• Prz/1816
• SkorM/1816
• Jak/1823
• Mucz/1825
• SkorM/1828
• Bor/1830
• Rozp/1830
• Marc/1833
• Such/1849
• Kurh/1852
• Szt/1854
• Morz/1857
• Łaz/1861
• Mał/1863
• Malin/1869
• Kam/1870
• Czep/1871–1872
• Mał/1879
• Malecz/1882
• Oż/1883
• Jes/1886
• Grub/1891
• Uchw.AU/1891
• Kr/1897
• Lor/1907
• Kr/1917
• Kon/1920
• Szob/1923
• ZwO/1924
• Gaert/1927
• Kl/1939
• Kor/1961

SYLABA gram. kończone sylaby terminaciones R J1 (mp) (por. litery kończone littere terminales, ut a.p.S. etc. R J1 (mp; av. terminaciones)). Zob. LITERA, KOŃCZONY.

A nie má nigd [= nikt] mnimać, aby to ii prożnem było, abo żeby wszędzie, syllaba, jéj, mogła być miasto niego napisana.

1. Ex Terminatione Nominativi, [na przod trzebá baczyć najpierwszą syllábę, álbo terminácję Nominativi].

Ná przykład: Poćże sie: gdzie sie káżdéj litery náturá własna wyraża: i káżda syllábá znácznie sie jedná od drugiéj dźieli.

Ale kiedy rzeczesz, czoło, tám już tè dwie literze,cz, w jedno spojonè przy o, jedną syllábą są.

[Górnicki] [...] tedy tu kropki bydź muszą, by sie nie zdáłá jedná sylábá buoi sie Bogá, to jest imperativus:

Pierwsze staczánie wiele liter kończonych ma? Dwie. Ktore? i wiele ma kończonych sylab? Trzy. Ktore ty syláby. Ukaż to przykłádem, jáko skłádácz, jáko Eneasz, jáko Anchises.

PRima declinatio quod literas terminales habet? Duas. Quas? a et s. Quod terminationes? Tres. Quas? a, as, es, Da exemplum, a ut Poeta, as ut Aeneas, es ut Anchises.

To jest ktorego rodzący i dawájący máłej liczby w rozdzielone syláby kończą się.

Haec est, cuius genitivus et dativus singulares in ei divisas syllabas desinunt.

PRima declinatio quod literas terminales habet? Duas. Quas? a et s. Quod terminationes? Tres. Quas? a, as, es, Da exemplum, a ut Poeta, as ut Aeneas, es ut Anchises.

Pierwsze staczánie wiele liter kończonych ma? Dwie. Ktore? i wiele ma konczonych sylab? Trzy. Ktore ty syláby. Ukaż to przykłádem/ jáko skłádácz/ jáko Eneasz/ jáko Anchises.

Haec est, cuius genitivus et dativus singulares in ei divisas syllabas desinunt. To jest ktorego rodzący i dawájący máłej liczby w rozdzielone syláby kończą się.

Wszystkie wokały przed syllábą no, krotko bywáją wymáwiane.

Syllábá Us, z języká łácinskiego przemienia się w Włoskim ná literę u, ná rzykład. Virtù Virtus Cnotá.

Dyszkurs jest komponowány z frazesow. Frazesy są komponowáne z słow. Słowá z syllab. Sylláby z liter.

Kiedy dwie Vocales, w jednej Syllábie się łączą, stáją się Diphtongi, to jest, sowito brzmiące Litery, ae, oe, eu, au, jáko: Caesar, Poena, Eurus, Auster, luboć my dopiero máło co słyszymy, żeby, ae, i, oe, sowito brzmiáło, boć te pospolicie wymawiáne bywáją jáko, jedno E.

Czasem jedno słowo jest skomponowane z jednej tylko syllaby; które to słowo zowie się jednosylabowe, jako Roi Krol, foi wiara.

Ktorych Rodzicy naprzod, uczą słow jednoskładnych, powoli, składow (czyli syllab) przyczyniając. Podobnym zda mi się sposobem ułożona była mowa pierwszych ludzi, ażeby przy ustawicznych podrożach, i pracach, łatwiej się mogły nauczyć dzieci wymawiać słowa krotkie.

P. Jak ktory spadek pierwszej Deklinacyi powinień się kończyć? [...] W Wzywającym syllaba je, ze, dzie, lub litera e, a, jeszcze częściej u.

Do ktorych oboch może się dodać syllaba: prze jak i w inszych czasach, tak: przeczytać, przeczytać było.

Do ktorych oboch może się dodać syllaba: prze jak i w inszych czasach, tak: przeczytać, przeczytać było.

Ze wszystkim jak I przydając z początku syll. po [...] Poradzę się.

Litery są znaki potrzebne do formowania sylab i słow.

Wokala jedna może uczynić sylabę owszem i słowo, a bez niej żadna sylaba być nie może, np. A-dam i E-wa.

Gdy w jednym wierszu nie zmieścisz słowa, staraj się dobrze rozłączyć sylaby bez ujęcia lub przydania liter.

O literach Ю. у Я. wyżej pokazało się, że one bez poprzedzającej sprzężonej z niemi w jedną sylabę zgodnobrzmiącej, dwugłośnych moc mają.

Powtorzone litery zawsze podług sylab rozdzielają się, jedna do poprzedzającej, druga do następującej: Стран-ный, Ахил-лесь, Dziwny Achilles.

Trzeci Akcent nazywa się Варíа. Accentus gravis `. Ma miejsce nad Głośną zamykającą Dykcyę. Na przykład: Божєствò, Вєселю̀. na znak także tam pauzy, albo pociągnienia dchem tej syllaby.

Quae est agnitio quintae declinationis? ktore jest poznanie piątego staczania? haec est, to jest, cujus genitivus singularis terminatur in ei divisas literas, ktorego rodzący spadek liczby jednej kończy się na te rozdzielone litery, ut hic v. haec dies, hujus diei, et pluralis in erum, a wielkiej liczbie na te syllaby, ùt hi dies, horum dierum, według tego przykładu.

Nadmienia się tu tylko, iż w drugim przypadku l. p. r. m. czasem syllaba ie, cie, zie, wypuszcza się.

Złogami zowę tak zwane u Grekow i Rzymian syllaby, ktore starzy Polacy zwali ślabizami, jak Czechy dotąd zową je ślabikami, skąd poszedł żaczy głagoł ślabizować.

Pochwaliłem na oznaczenie syllaby wyraz złoga, jako wyraz skrucający złożenie (rozumie się słowa z głosek) jako wyraz zgodny z rownoznacznym wyrazem СЛОГ, jakiego Rossyjanie w swoich bukwarach używają.

[...] Po odtrąceniu od téj liczby podwójnych samogłosek, podwójnych współgłosek, tudzież zgłosek czyli syllab, [...].

W Francuzkim języku tak jako w Łacińskim, są niektóre syllaby które się w mowieniu przedłużają.

[…] Myśli składają się z wyrazów, wyrazy z zgłosek czyli syllab, syllaby z głosek, t.j. postaci do malowania wyrazów używanych, pospolicie literami zwanych […].

Podział pisowni ten się być zdaje najprostszy i najjaśniejszy; uważać: 1) głoski czyli litery szczególne, ilorako się która pisze; 2) głoski złączone czyli zgłoski albo syllaby; 3) wyrazy całkowite jeden względem drugiego; 4) na koniec, przestanki po wyrazach.

[...] 18. Prawidło. ( ः) Znamie to Wisarga zwane, wymawia się jak h, i podług oznaczonych prawideł kładzie się jako euphoniczna zmiana głosek स sa i र ra, (lecz nigdy głoski ह ha) wszelakoż jedynie na końcu syllaby; [...].

Syllaba ti, jest powszechną cechą w dialektach cerkiewnych i u pobratymców dalszych.

Syllaba twarda cy skraca się na głoskę twardą e, i w tém nie ma nic dziwnego.

Zgłoska czyli Syllaba, jest dźwięk jednej lub kilku głosek wydany w jednym czasie i za jedném wypusczeniem głosu, np. Mo-wa, na-u-czy-ciel.

Te same syllaby iedna nawzaiem z drugą tworzą wyrazy; syllabami wymawiać się maią:

2.

ba-ba, bą-ki, be-la, bę-dą, bi-ci, bo-bu, ca-ła, le-cą [...].

Słowo składa się z głosek (liter), połączonych w zgłoski (sylaby).

W polskim zaś wcale nie zwraca się uwaga [!] na krótkość lub długość czasu potrzebnego na wymawianie syllab.

Rozdzielnia jest wtedy, kiedy się jedna syllaba na dwie rozdziela, np. zamiast rozmajty. roz-ma-i-ty.

[…] Samogłoski, jako brzmienia pełne, są podstawą zgłosek czyli sylab.

Zdania składają się z wyrazów, wyrazy ze zgłosek, zgłoski czyli syllaby z głosek, a tych znaki piśmienne nazywamy literami.

Wyrazy składają się z syllab czyli ze zgłosek, np. To, dzie-cko, u-czy, się, do-brze. [...] Zgłoski czyli syllaby składają się z liter, czyli głosek: T-o, d-z-i-e, c-k-o, u, c-z-y, s-i-ę, d-o, b-r-z-e.

[Józef Mroziński] "Nikt nie pozna słów podzielonych na syllaby w ten sposób: oc-zy, us-zy, bur-za, chod-zą, gwizd-że, muc-ha... i t. d."

Mamy ogólny jeden jloczas na wszystkie jmiona, nazwiska, nazwy, rzeczowniki, przymiotniki, przysłówki, przyjimki i zajimki, na przedostatniej wszędzie głosówce (syllaba) od końca wyrazu; tak, że końcowa głosówka ostatnia jest jakby ścianą i oparciem się dla polskiego jloczasu.

Każdy taki członeczek wyrazu nazywamy zgłoską; zgłoską dlatego, że jest złożony z głosek [...]. Dawniej nazywano zgłoski z łacińska: sylabami.

Слова составляются изъ слоговъ, syllab, а слоги изъ буквъ, głosek.

[Lucjan Malinowski] Na konferencyi z pp. Kryńskim i Karłowiczem zgodziłem się na pisownią -ja dla tego, że język widocznie rozwija się w kierunku skracania sylaby, której wokalną podstawą jest y, i przed -ja, tak że w końcu samogłoska zaniknie, a powtóre, że pisownia ta, bądź co bądź, staje się coraz bardziej powszechną.

I. — Na ostatniej zgłosce (sylabie) mają zwykle akcent:

1) wyrazy kończące się na zgłoskę nosową, n. p. irmã (irman, siostra). Wyjątek stanowią formy czasownika, n p. comem (kómeń, jedzą), andam (andaął, chodzą) i niektóre wyrazy, n. p. orphão (sierota), ultimatum (ultimatum), album (album), które należy akcentować na przedostatniej zgłosce.

Sylaba, p. wyrazy I A.

Materiałem, z którego tworzą się głoski, jest wydobywające się z płuc przez krtań do jamy ustnej, ewentualnie także i do nosowej, powietrze, czyli wydech. Wydech rozpada się na pojedyncze takty, to znaczy przerwamu odgraniczone, rytmiczne wyrzuty powietrza, co łatwo zauważyć, kiedy wolno wymawiamy, np. wo-da, u-li-ca, Ma-ło-pol-ska, nie-bez-pie-czeń-stwo. W obrębie jednego taktu wydechowego powstaje jedna głoska lub grupa zgłosek; jest to zgłoska albo sylaba.

Podobnie postępował i J. Januszowski, u którego pojawia się litera, wokalisz, dyftong, neologizm litera consonans — konsonans, syllaba, accentus — akcent.

Jedynie połowicznie, mimo że nawet ze względu na swe przeznaczenie pisana po polsku, załatwiała tę sprawę ortografia S. Murzynowskiego, posługując się co prawda wyłącznie pożyczkami, jak litera, stanowiącymi jednak na gruncie polskim neologizmy, jak litera vocalis — wokalisz, syllaba — syllaba.

Zupełnie inaczej wygląda ona w gramatyce włoszczyzny A. Styli [...].

Terminologia. Litera vocalis e, i — litera sama przez się brzmiąca, wokał(a) cienka, subtelna, a, o, u — rubsza, mią(ż)sza, consonans muta — spół brzmiąca, konsonans, konsona (s. 224) niema, lenis — cienka (s. 9—10), fortis — ruba; syllaba — syllaba, accentus — akcent.

Nie spełniała tych postulatów nie w tym zresztą celu wydana gramatyka F. Menińskiego. Zrealizował je dopiero F. D. Duchênebillot.

Terminologia. Litera vocalis — litera (sama, s. 10) przez się brzmiąca, wokal (s. 5), diphthongus — dyftong, consonans — ta, co bywszy złączona z inszą literą brzmienie wydaje, co wespół z drugą literą brzmi, konsonans (s. 7); syllaba — syllaba, accentus — akcent.

Przeprowadzona jej krytyka w stosunku do Duchênebillota budzi ciekawość, jak wyglądała ona u samego Malickiego, bo każe się spodziewać u niego i pod tym względem szeregu zmian.

Terminologia. Litera vocalis — wokala, przez się brzmiąca, swój własny głos mająca, diphthongus — dyftong, consonans — konsona, konsonans, współbrzmiąca muta; syllaba — syllaba, accentus — akcent.

Więcej ich [terminów] można znaleźć u K. Cellariusa.

Terminologia. Litera vocalis brevis — przez się brzmiąca, samobrzmiąca, wokales (s. 158) krótka, longa — długa, diphthongus — sowito brzmiąca, consonans muta — współbrzmiąca, konsonans (s. 158) niema, liquida — głośna; syllaba — syllaba.

Trochę rodzimych terminów gramatycznych zawiera jeszcze podręcznik S. Konarskiego [...].

Terminologia. Litera vocalis — litera wokal (-a, s. 62), diphthongus — dyftong, consonans — konsona, konsonans, syllaba — syllaba, accentus — akcent.

Przytoczone argumenty przeciw rodzimej terminologii nie na wiele się jednak zdały. Znaleźć ją można i w gramatyce łaciny F. Fookowitza.

Terminologia. Litera vocalis — litera prosta, wokał, diphthongus — dwoista, dyftong, consonans muta — niema, semivocalis — (w)półbrzmiąca, syllaba — syllaba.

Z języków nowożytnych wiek Oświecenia przynosi znaczne zainteresowanie językiem niemieckim, stąd zaczynają się pojawiać liczne przeróbki gramatyki J.K. Gottscheda [1766]. Już najstarsza z nich posiada nawet słownik terminologii rodzimej [...].

Terminologia. Litera vocalis — litera samobrzmiąca, diphthongus — dwugłośna, dyftong (s. 13), consonans — spółbrzmiąca, syllaba — sylaba.

Posługiwał się nim [polskim słownictwem gramatycznym] już S. Kleczewski znający takie terminy, jak litera — litera, skład mniejszy, vocalis — głośna, syllaba — syllaba, skład większy; quantitas — ilkość, etymologia — etymologija, wykład słów, nomen substantivum — imię, słowo osobiste, nomen adiectivum — słowo przydatne, nomen compositum — złączone.

Daleko więcej rodzimego słownictwa gramatycznego zawierał z natury rzeczy przeznaczony dla Szkoły Rycerskiej podręcznik W. Szylarskiego [...].

Terminologia. Litera vocalis — litera wokala, diphthongus — dyftong, consonans — konsona; syllaba — sylaba, accentus — akcent, quantitas — ilkość.

Trochę polskich terminów stosował jeszcze z zajmujących się językiem ojczystym W. Dudziński znający z nich takie, jak litera — litera, syllaba — sylaba, accentus — akcent (s. 11) [...].

Najlepsze jednak świadectwo spopularyzowania się już rodzimej terminologii gramatycznej, i to po szkołach, daje konsekwentnie ją stosująca gramatyka francuszczyzny S. Nałęcz-Moszczeńskiego [...].

Terminologia. Litera vocalis nasalis — litera głoska przez nos, brevis — krótka, longa — długa, diphthongus — dwogłoska, kilkogłoska (właściwa), consonans — spółgłoska, łamogłoska, brzmiąca; syllaba — syllaba, spójka, accentus — akcent.

Dla rosyjskiego napisał go [podręcznik] M. Lubowicz [...].

Terminologia. Litera vocalis — litera samobrzmiąca, głośna (s. 14), diphthongus — dwugłośna, consonans liquida — zgodno-, spółbrzmiąca (s. 9) płynna, lenis — miękka, fortis — twarda, alternans — odmienna, syllaba — sylaba, accentus — uderzenie (s. 8-9), akcent (s. 14).

Fakultatywności rodzimej terminologii gramatycznej położył tamę podręcznik polszczyzny O. Kopczyńskiego.

Terminologia. Litera vocalis brevis — głoska [...]; alternatio — zamiana, syllaba — zgłoska (t. 2, przyp.), sylaba (t. 2, przyp., s. 8), accentus — znamię, ton (t. 3), przygłos (t. 3, przyp., s. 33), przygłoska (Układ, s. 138), akcent (Układ, s. 238).