miękkość

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Lub/1778
• Prz/1816
• Bor/1830
• Such/1849
• Lerc/1877
• SW/1900-1927
• Kr/1917
• Benni/1923
• ŁośFl/1923
• Nitsch/1923
• Rozw/1923
• Gaert/1927
• Łoś III/1927
• Kl/1939
• Dor/1958–1969

Zlewne przekładania powinny w złożeniu utrzymywać swoje pierwsze zgodnobrzmiące, niezważając na miękkość lub twardość następującej zgodnobrzmiącej. Przeto należy pisać: втекаю. wciekam [...] a nie tak jak wymawiają, фтекаю.

Miękkość i miękczalność Głoski J, tak u nas jest wyrożniona, iż za jej pomocą zdająca nam się przytwardą złoga ge, w słowach z Greckiego lub Łacińskiego Języka pochodzących, wymawiana u Starożytnych, jak gie, zamieniła się przez pobłażanie Zwyczajowi na je, i tak się dziś pisze, np. w makaruniastych słowach: Jenerał, jenijusz, Jeometryja, jako przyswojonych ze starych Językow: Generalis, genius, Geometria i t. d. jednak ja wołałbym pismować wszystkie takie przez gie, jak pismujemy: Giedeon, Giedymin, Giedroić, Giełgud, Gienewa, Gienua i t. bo tu jawnie wykazują się pierwaki wyrazow.

L nie potrzebuje żadnego zastępstwa dla swej znaczniejszej miękości, wyjąwszy, że, w powinowactwie z twardą Przyabecadłową Głoską Ł, wzajemne z nią zastępstwo dzieli, np. chwała, chwal, mile, miły, łepski, lepszy it. d.

Z czasem też u nas zaniechano znakować jotą Społgłoski obobrzmienne, choć ze stanu twardości do stanu miękości nachylone, a tylko cztery z nich pozostały ć, ń, ś, ź, nieodmiennie w gorze mające jotę bez kropki, gdy kończą słowa; drugie zaś, tylko w środku słow stojące, przegradzano od następującej w jednyj złodze Samogłoski wyraźnem I w stroce, i tak je za cienkobrzmiące uważano.

Tu Spółgłoski miękkie ukształtowały się z obojętnych, a to za pomocą zmiękczającego i, które było po Spółgłoskach obojętnych, to i znikłszy utaiło się w też spółgłoski obojętne i uczyniło je miękkiemi , miękkość zaś ich oznacza kreska u góry.

I na odwrot wykracza ten przeciwko łagodności i miękkości języka, kto się nie kaja brzmień szorstkich, chropowatych i grubych, gdzie udoskonalona mowa tychże unika; np. śrzoda, źrzenica [...] zamiast: środa, źrenica.

Miękkość spółgłosek polskich oznacza się trojakim sposobem, albo: 1. przez osobne głoski czyli litery, jak: l, rz, c, cz, itd. np. był, byli; ręka, ręce; noga, nodze; 2. przez dopisywanie głoski i, np. konie, ciotka; 3. przez kréskowanie i kropkowanie, np. koń, cień, łokieć, Boże! itd.

P 1. Spółgłoska wargowa twarda, cicha czyli niedźwięczna (mocna) wybuchowa a. doraźna (np. palić, płomień, kupno). W wyrazach przed samogłoskami, powstałemu z prasłowiańskich samogłosek średniojęzykowych, czyli podniebiennych i (i długie), ἴ (i krótkie), ĕ (e długie), e (e krótkie), ę (e nosowe), które w polskim a. pozostały podniebiennemi (i, e, é, ę) a. też przeszły później w nieśredniojęzykowe czyli niepodniebienne (a, o, ó, ą), brzmienie p zmieniło ś. na podniebienne, czyli miękkie p' (np. pić, pieśń, piana, chłopię, pięć). Tę podniebienność (miękkość) p' w środku wyrazu przed samogłoskami wyrażamy w piśmie literą i obok p. [...] W wyrazach przyswojonych z podwójnym p tylko jedno wymawiamy i piszemy. [...]

M 1. spółgłoska wargowo-nosowa, twarda (np. morze, męka, myć); w wyrazach przed samogłoskami podniebiennemi i i e, oraz przed innemi powstałemy z prasłowiańskiego e, a często i przed ę brzmienie m zmieniło ś. na podniebienne, czyli miękkie m' (np. miły, zmienić, ludźmi, imię, śmiały...). Miękkość m' w środku wyrazu przed samogłoskami wyrażamy w piśmie dodając literę i obok m (np. miedza, imię = m'edza, im'ę...), nie czynimy tego tylko przed samogłoską i, gdzie m jest zawsze miękkie (t.j. mi = m'i). W dawnej polszczyźnie (w rękopisach w XIV-XV) miękkość brzmienia m' oznaczano najczęściej przez y dopisane obok m (smyerć, gimyano, yest...) lub też wcale nie oznaczano (np. znamienity, zeme, smerć...). Na końcu zgłoski miękkość brzmienia m' znikała w nowszym języku i dawniejsze m' wymawia się dziś twardo jako m; w piśmie też nie oznacza ś. (np. łam, S. Pol. łam', łamcie, Radom, siedem).

Gdy spółgłoska miękka znajduje się przed samogłoskami a, e, o, u, ę, ą, oznaczamy jej miękkość za pomocą i, dopisanego obok znaku spółgłoski twardej, np. ciało (ćało) ciepły [...].

Oczywiście nie dzieje się to zawsze zupełnie w ten sam sposób, lecz zależy od artykulacji samej spółgłoski, z którą jest połączona miękkość.

Najdawniejszą jego odrębną cechą jest rozszczepienie się prasłow. ḷ’ na 'el || 'oł i utrzymanie się miękkości przed tem oł.

Co się tyczy stosunku stsł. -mь, p. -m, to tu także jest tylko fonetyczna różnica: zniknięcie końcowego -ь i stwardnienie spółgłoski -m; w formie stp. jeśm, o ile ją istotnie tak wymawiano, o czem napewno nie wiemy, zachowałby się ślad miękkości końcowego -m'.

W okresie historycznym zachodziły zmiany następujące: pod względem twardości i miękkości spółgłoski tematowej następowało sporadyczne wyrównanie np. bieresz, biere analog. do biorę, biorą albo też przeciwnie: bierzę, bierzą analogicznie do bierzesz, bierze; w tym wypadku właściwie czasownik przechodził do konjugacji II.

W XVI w. panują formy bez -i zakończone na jedną spółgłoskę lub na grupę spółgłoskową łatwą do wymówienia: nieś, wieź, pieść, kończ, wrzeszcz; drukarze ówcześni oznaczali prawie stale miękkość spółgłoski wargowej [...].

Oznaczanie miękkości wyszło z użycia dopiero pod koniec XIX w., chociaż w wymowie palatalność znikła już nieco wcześniej.

Obok tego ukazują się formy Ac. sg., odpowiadające prasł. formie *krъvь, [...] oraz nowotwór klątew Bls. 155 v, Orzech. 22; z zaznaczeniem miękkości końcowego w: kreẃ J. Koch. I, 358, nasza sieẃ (nowotwór) J. Koch. I, 211.

Zasadą jej jest, by każda głoska była wyrażona tylko jedną literą, przy czem używa się następujących znaków rozróżniających:

´ kreska nad literą (ć, ś, b́, ḿ) oznacza miękkość spółgłoski.

Różnicę brzmienia: s - ś, z - ź, n - ń, m - ḿ, p - ṕ, b - b' nazywamy twardością lub miękkością spółgłoski.

Ten właśnie ruch zbliżający środek języka ku twardemu podniebieniu stanowi o miękkości spółgłosek.