terminów gramatycznych online
deklinacja złożona przymiotników, imiesłowów
Język: polski
- Budowa wyrazów: Łoś II/1925
- Deklinacja: ŁośFl/1923
- Deklinacja I (Nominativus singularis ...., Nominativus pluralis ... Locativus dualis): Łoś III/1927
- Fleksja czyli nauka o odmianach: Kr/1897
- Imienna deklinacja przymiotników: Łoś III/1927
- Koniugacja: ŁośFl/1923
- Nauka o formach (Flexya): Mał/1863, Mał/1879
- Spis rzeczy: Łoś III/1927
- Słowniczek: Gaert/1927
- Zaimki: Łoś III/1927
Cytaty
Przyczynę nazwy obecnéj deklinacyi "deklinacya ściągnięta" albo także "złożna", tak rozumieć należy, że się na nią właściwie złożyły dwie różne deklinacye, t. j. deklinacya rzeczowna i dekl. zaimkowa. Zaimek i-ja-je przyczepił się bowiem jako przyrostek do rzeczownych form przymiotnika; tak zaś złożone formy zostały ściągnięte.
§. 178. Deklinacya przymiotników jest w obecnym stanie języka naszego tylko jedna, nazywa się przymiotnikowa czyli ZŁOŻONA; np. dobry — dobra — dobre.
§. 190. Nazywa się ta dzisiejsza deklin. przymiotników (i niektórych zaimków) złożoną, ponieważ rzeczywiście każda jéj forma okazuje się być złożoną z dwóch części: z przymiotnika i z złączonego z nim zaimka i — ja — je.
Ponieważ deklinacja ta powstała z dwu głównych części, to jest z dawnych form deklinacji rzeczownikowej i z form ji, ja, je, przeto otrzymała nazwę deklinacji złożonej albo ściągniętej; od drugiej zaś charakterystycznej części składowej, to jest od form zaimka ji, ja, je, nazywa się także deklinacją zaimkową (gdy pierwsza, dawniejsza - rzeczownikową).
§ 33. W dekl. III nowotworem polskim są formy na -ej analogiczne do deklinacji złożonej przymiotników [...].
Imiesłów czynny czasu teraźniejszego. § 75. Język prapolski miał imiesłów ten w dwojakiej formie: prostej i złożonej deklinacji. Deklinacja prosta (czyli imienna) była niegdyś kompletna, jaką znamy z języka starosłowiańskiego; polskie formy prócz normalnych swoich własnych cech fonetycznych miały jeszcze tę właściwość, że w N. sg. m. kończyły się zawsze na samogłoskę nosową, którą możemy dziś wymawiać jako ę lub jako ą (pewności w tym względzie nie mamy). Jeżeli wybierzemy ę, to forma ta imiesłowowa będzie miała brzmienie takie samo, jak 1. os. lp. czasu teraźniejszego.
§ 35. Suf. -i, -y na rodzaj męski, -e na nijaki, i -a na żeński w deklinacji złożonej przymiotników i zaimków jest właściwie drugim członem złożenia, utworzonego z pierwotnego przymiotnika deklinacji imiennej i zaimka *ji, *je, *ja w znaczeniu rodzajnika, stojącego na drugiem miejscu, a nie na pierwszem, jak to jest np. w języku francuskim lub niemieckim: dobrъji = le bon, der gute.
Przymiotniki mają końcówkę -i, przy tem utożsamiły się formy deklinacji niezłożonej i złożonej.
Imienna deklinacja przymiotników.
§ 306. W języku stp. od najdawniejszych czasów częściowo zaczęła zanikać, zwłaszcza w przypadkach zależnych, wypierana przez deklinację złożoną. Formy deklinacji niezłożonej w staropolszczyźnie najczęściej, a dziś wyłącznie ukazują się w N. sg. lub pl.
Te z nich, które nie rozróżniają rodzaju, mają tylko formy przypadkowe liczby pojedynczej; te zaś, co rodzaje rozróżniają, dzielimy na odmieniające się według deklinacji prostej, np. prasł. *tъ, *togo, *tomu i t. d. oraz na odmieniające się według deklinacji złożonej, np. prasł. *koterъ-jь, *kotera-jego, *koteru-jemu i t. d.
Inne typy zaimkowej deklinacji § 449—457.
Złożona deklinacja przymiotników i zaimków § 458.
★Deklinacja, odmiana imion i zaimków przez przypadki: [...] 2. deklinacja przymiotników: a) zaimkowa, złożona, np. dobry, dobrego i t. d., b) ★rzeczownikowa, niezłożona, np. wesół, (Bogu)-miłowi i t. d.