terminów gramatycznych online
deklinacja
Geneza: łac. dēclīnātiō 'odwrócenie, zgięcie; odmiana (w gramatyce)'
Deklinacja. Odmiana leksemów odmiennych przez przypadki, czyli mające różne formy wyrazowe narzucane przez element kontekstu, najczęściej przez czasownik lub przyimek.
Cytaty
Quomodo discernuntur et agnoscuntur Declinationes? [jáko deklinácje miedzy sobą mogą być rozeznáne?].
Ják wiele rodzájow máją w języku swoim Wloszy, tyle też i Declinátiy, to jest dwie.
Owe záś pochodzące od języká łácińskiego, trzeciej deklináciej, kończące sie w máłej liczbie ná Vocalem e:
Upewniam nie záwiedziesz sie [...] gdy Declinácye i Koniugácye ktoremci prácowicie wypisał zrozumiesz, gdy Anomala Włoskie rzecz bárzo trudną, á tu w máłą kupkę zebráne przenikniesz.
Deklinácya Artykułu.
Du Nom. & de ses déclinaisons. O Imieniu. i deklinácyách jego.
DECLINATIONES. Pięć jest Declinacji, ktore rozeznáne bywáją, ex Genitivo, Prima ma AE, Secunda, I, Tertia IS, Quarta, US, Quinta, EI.
P. Wiele jest części Grammatyki? [...] P. Czego ktora naucza? [...] O. Etymologia słowa i ich własności rozeznawać, one rożnie odmieniać według Deklinacyi lub Koniugacyi.
P. Co to jest Deklinacya czyli Staczanie? O. Jest odmienianie słowa przez spadki.
P. Wiele jest Deklinacyi imion istotnych w języku Polskim? O. Pięć według pięciorakiego tychże imion w Rodzącym spadku skończenia, na: a, i, o, u, y.
Tu się ściągają zakończone syllabą ew jako: krew; wyjąwszy ktore do czwartej Deklin. należą, jak: gniew.
Przykłady Deklinacyi imion w jednej tylko liczbie staczających się.
On appelle communement cette inflexion Déclinaison.
[...]
Deklinacja jest nachylanie czyli infleksja imion.
On appelle Déclinaison l'inflexion des Noms, ou differente terminaison des Câs.
[...]
Deklinacja jest to inflexja Imion, albo nachylenie terminacji kazusów.
Etymologia uczy słowa i ich własności rozeznawać, i one rożnie odmieniać według Deklinacyi i Koniugacyi.
Deklinacya jest odmienianie Imion w ostatnich sylabach przez spadki.
O Deklinacyach Imion Substantywow. Wszystkie Imiona Substantiva w Polskim języku ściągają się do pięciu Deklinacyi, według pięciorakiego onych w Rodzącym Spadku kończenia, to jest na a, i, o, u, y.
Barbaryzmy Polskie [...] Popełniają się zaś: [...] 2. Nie zachowaniem Generis, a zatym Deklinacyi.
Ѻ. on i Ѿ. omega. w Księgach Słowieńskich są potrzebne dla różnicy spadkow w Deklinacyach, które się jednakowo, w małej i w wielkiej liczbie wymawiają.
Litery nieme Ъ. i Ь [...] Te dwie litery zdają sie niektórym bydź niepotrzebne; Owoż potrzeba ich jest: dla rozeznania Deklinaciy, Rodzaju, i inszej ortografii. Imiona bowiem na Ъ. kończące się, u Słowakow są Rodzaju Męskiego, Deklinacyi Drugiej.
Declinatio. Deklinacya albo, spadkowanie.
Przemiany te, jawne i stateczne widzimy w deklinacyach, w konjugacyach i w wyrazach pochodnych, np. szata szacie, łata łacie.
Grammatycy dopiero strącili nas z drogi instynktowej, lecz dosyć pewnej; a strącili dlatego, że uważając jednostronnie, i skacząc nagle od deklinacyj do konjugacyj, nie porównywali mechanizmu swojego dyalektu z pobratymczemi.
Dla przypadkowania Rzeczowników w liczbie pojedynczéj zebrać je należy we dwie tylko odmiany (deklinacje).
Tak jak Rzeczowniki, tak téż z niémi zgadzające się Przymiotniki w liczbie pojedynczéj tylko dwie, a w mnogiéj tylko jednę odmianę (deklinacyę) miéć mogą co do przypadków zawsze odmiennych.
Wszelkie imiona polskie we względzie swego przypadkowania dzielą się na siedm deklinacyj czyli form przypadkowych [...], których jest: trzy na imiona rzeczowne, trzy na imiona przymiotne, jedna na imiona liczebne.
Deklinacyje polskie dzielą się na rzeczowne [...]; na przymiotne [...]; na liczebne.
Deklinacyją czyli spadkowaniem istotników nazywamy jednostajność odmiany w wielkiéj ich liczbie. W języku polskim, ze względu na trzy rodzaje istotników trzy są formy (skłonienia): piérwsza dla istotników rodzaju męzkiego, druga dla żeńskiego, a trzecia dla nijakiego.
Otóż jak rzeczowniki odmieniają się przez przypadki, tak znowu czasowniki odmieniają się przez osoby, liczby i czasy. Tamtę odmianę nazwano przypadkowaniem (deklinacyą), a tę: czasowaniem (albo z łacińska: konjugacya).
W deklinacyi można używać apostrofu, jeśli to jest potrzebne dla zachowania oryginalnej pisowni, np. Rousseau’a, Percy ’ego i t. p.
Nazwisko Woltera było przez długie lata w ustach szerokich warstw społeczeństwa, Rousseau natomiast znany był tylko licznym zresztą jednostkom, które nad to używał y nawet więcej języka francuskiego, niźli polskiego; zresztą trudność deklinacyi, zwłaszcza w 3. i 7. przyp. była tu także niezawodnie ważnym czynnikiem: można się spotkać z formami „Russa" lub „Russem", ale nikt nie powie a zwłaszcza nie napisze: „Ruśsie" lub "w Ruśsie".
Odmiany imion nazywamy deklinacją, odmiany zaś słów - konjugacją.
§ 50. Deklinacja utworzyła się w epoce bardzo odległej, bo jeszcze przed rozdzieleniem się ogólnej mowy aryjskiej na pojedyńcze języki.
ę piszemy: w deklinacji: w I., IV., i V. przyp. l. pojed. rzecz. r.n. zak. na ę: ramię [...] w IV. przyp. l. p. rzecz. r. żeńskiego zakończonych na a, i: matkę [...]
Zresztą zasada zachowywania oryginalnej pisowni imiono obcych nie rozwiązuje jeszcze wszystkich wątpliwości i trudności głównie właśnie ze względu na deklinację.
Deklinacja (odmiana imion). Konjugacja (odmiana słów osobowych).
W podręcznikach Kryńskiego i Steina-Zawilińskiego były również 4 deklinacje: męska, nijaka (o - e, ę), żeńska na a, i, żeńska na spółgł. zmiękczoną).
Odmianę wyrazów przez przypadki nazywamy deklinacją.
Język portugalski nie posiada odmiany czyli deklinacji (declinação). Do oddania przypadków (casos) polskiej deklinacji używa się przyimków, które się kładzie przed wyrazami; te zaś wcale się nie zmieniają, z wyjątkiem liczb.
★Deklinacja, odmiana imion i zaimków przez przypadki.
Ten sam rzeczownik, przymiotnik, zaimek rzeczowny i przymiotny, liczebnik główny, zbiorowy, porządkowy, przymiotny, wielokrotny, iloraki i mnożny oraz imiesłów przymiotnikowy mogą wystąpić w siedmiu rozmaitych przypadkach liczby pojedynczej i tyluż przypadkach liczby mnogiej, czyli odmieniają się przez przypadki. Tę odmianę przez przypadki nazywamy deklinacją.