deklinacja

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Mora/1592
• Sty/1675
• Duch/1699
• Cell/1725
• Dąb/1759
• SzyGram/1767
• Fook/1768
• SzyPocz/1770
• Dudz/1776
• Lub/1778
• Mon/1780
• DwBg/1813
• Rozp/1830
• Marc/1833
• Such/1849
• Szt/1854
• Mał/1863
• Czep/1871–1872
• Jes/1886
• Uchw.AU/1891
• Kr/1897
• Król/1907
• Kr/1917
• Łoś/1918
• PolTerm/1921
• Król/1922
• Nitsch/1923
• Rozw/1923
• Szob/1923
• ZwO/1924
• Gaert/1927
• Kl/1939
• Kor/1961

Quomodo discernuntur et agnoscuntur Declinationes? [jáko deklinácje miedzy sobą mogą być rozeznáne?].

Ják wiele rodzájow máją w języku swoim Wloszy, tyle też i Declinátiy, to jest dwie.

Owe záś pochodzące od języká łácińskiego, trzeciej deklináciej, kończące sie w máłej liczbie ná Vocalem e:

Upewniam nie záwiedziesz sie [...] gdy Declinácye i Koniugácye ktoremci prácowicie wypisał zrozumiesz, gdy Anomala Włoskie rzecz bárzo trudną, á tu w máłą kupkę zebráne przenikniesz.

Deklinácya Artykułu.

Du Nom. & de ses déclinaisons. O Imieniu. i deklinácyách jego.

P. Wiele jest części Grammatyki? [...] P. Czego ktora naucza? [...] O. Etymologia słowa i ich własności rozeznawać, one rożnie odmieniać według Deklinacyi lub Koniugacyi.

P. Wiele jest Deklinacyi imion istotnych w języku Polskim? O. Pięć według pięciorakiego tychże imion w Rodzącym spadku skończenia, na: a, i, o, u, y.

Tu się ściągają zakończone syllabą ew jako: krew; wyjąwszy ktore do czwartej Deklin. należą, jak: gniew.

Przykłady Deklinacyi imion w jednej tylko liczbie staczających się.

Etymologia uczy słowa i ich własności rozeznawać, i one rożnie odmieniać według Deklinacyi i Koniugacyi.

O Deklinacyach Imion Substantywow. Wszystkie Imiona Substantiva w Polskim języku ściągają się do pięciu Deklinacyi, według pięciorakiego onych w Rodzącym Spadku kończenia, to jest na a, i, o, u, y.

Barbaryzmy Polskie [...] Popełniają się zaś: [...] 2. Nie zachowaniem Generis, a zatym Deklinacyi.

Ѻ. on i Ѿ. omega. w Księgach Słowieńskich są potrzebne dla różnicy spadkow w Deklinacyach, które się jednakowo, w małej i w wielkiej liczbie wymawiają.

Litery nieme Ъ. i Ь [...] Te dwie litery zdają sie niektórym bydź niepotrzebne; Owoż potrzeba ich jest: dla rozeznania Deklinaciy, Rodzaju, i inszej ortografii. Imiona bowiem na Ъ. kończące się, u Słowakow są Rodzaju Męskiego, Deklinacyi Drugiej.

Declinatio. Deklinacya albo, spadkowanie.

Cudzoziémskié Imiona pisać trzeba w piérw. przypádku, nie po­dług cudzoziémskiégo w tym że przyp. zakończéniá; ale s przydatkiem przyzwoitym, żeby wpadły w formę deklinacyj, wráz ze spółgłoską znájdującą się w formach cudzoziémskich.

Deklinacyjá 154. p. przypadkow.

Przemiany te, jawne i stateczne widzimy w deklinacyach, w konjugacyach i w wyrazach pochodnych, np. szata szacie, łata łacie.

Grammatycy dopiero strącili nas z drogi instynktowej, lecz dosyć pewnej; a strącili dlatego, że uważając jednostronnie, i skacząc nagle od deklinacyj do konjugacyj, nie porównywali mechanizmu swojego dyalektu z pobratymczemi.

§. 7. Spadkowanie imion.

Pagal tryiu gimimu wisy dayktay dalinas ing trys dalis (trzy deklinacje, przypadkowanie, spadkowanie, formy.)

Dla przypadkowania Rzeczowników w liczbie pojedynczéj zebrać je należy we dwie tylko odmiany (deklinacje).

Wszelkie imiona polskie we względzie swego przypadkowania dzielą się na siedm deklinacyj czyli form przypadkowych [...], których jest: trzy na imiona rzeczowne, trzy na imiona przymiotne, jedna na imiona liczebne.

Deklinacyje polskie dzielą się na rzeczowne [...]; na przymiotne [...]; na liczebne.

W deklinacyi można używać apostrofu, jeśli to jest potrzebne dla zachowania oryginalnej pisowni, np. Rousseau’a, Percy ’ego i t. p.

Nazwisko Woltera było przez długie lata w ustach szerokich warstw społeczeństwa, Rousseau natomiast znany był tylko licznym zresztą jednostkom, które nad to używał y nawet więcej języka francuskiego, niźli polskiego; zresztą trudność deklinacyi, zwłaszcza w 3. i 7. przyp. była tu także niezawodnie ważnym czynnikiem: można się spotkać z formami „Russa" lub „Russem", ale nikt nie powie a zwłaszcza nie napisze: „Ruśsie" lub "w Ruśsie".

§ 50. Deklinacja utworzyła się w epoce bardzo odległej, bo jeszcze przed rozdzieleniem się ogólnej mowy aryjskiej na pojedyńcze języki.

ę piszemy: w deklinacji: w I., IV., i V. przyp. l. pojed. rzecz. r.n. zak. na ę: ramię [...] w IV. przyp. l. p. rzecz. r. żeńskiego zakończonych na a, i: matkę [...]

Ze wszystkiemi końcówkami obznajmi nas nauka fleksji, a mianowicie: deklinacja zapozna nas z końcówkami imion, a konjugacja z końcówkami słów.

Końcówki imion (deklinacji) wyrażają różne stosunki pomiędzy przedmiotami, np. noż-em (krajać), oraz określają bliżej sam przedmiot (osobę), wyrażając, czy jest on tylko jeden, czy też w większej liczbie.

Zresztą zasada zachowywania oryginalnej pisowni imiono obcych nie rozwiązuje jeszcze wszystkich wątpliwości i trudności głównie właśnie ze względu na deklinację.

W podręcznikach Kryńskiego i Steina-Zawilińskiego były również 4 deklinacje: męska, nijaka (o - e, ę), żeńska na a, i, żeńska na spółgł. zmiękczoną).

Odmiana wyrazów według przypadków nazywa się deklinacją, a formy przypadkowe - formami deklinacyjnymi.

§ 10. Inne zjawiska samogłoskowe. Ściągnięcia przedstawiają się rozmaicie, zależnie od epoki i dialektu. [...] Niektóre konjugacyjne omówione są niżej, np. båć śę (§ 17); w deklinacji często widać działanie analogji [...].

B. Deklinacja. § 18. Rodzaj męski i nijaki liczby pojedynczej.

Osobno zestawiam dalszą literaturę do sprawy końcówek gen. sg. i n. acc. pl. deklinacji na -ā, acc. pl. deklinacji na -o oraz n. sg. partic. praes. (por. przypisek do Hujera).

Zupełnie inaczej wygląda ona w gramatyce włoszczyzny A. Styli [...].

Declinatio — przemiana, staczanie, deklinacyja: genus masculinum — rodzaj męski, femininum — niewieści, białogłowski, neutrum — oddzielny, numerus singularis — liczba mała, pluralis — wielka [...].

Nie spełniała tych postulatów nie w tym zresztą celu wydana gramatyka F. Menińskiego. Zrealizował je dopiero F. D. Duchênebillot.

Terminologia [...].

Declinatio — deklinacyja, przemiana: genus masculinum — rodzaj męski, femininum — białogłowski, numerus singularis — liczba mała, pluralis — wielka, casus nominativus — kazus, spadek mianujący, genetivus — rodzący, dativus — (od-, s. 32) dawający, accusativus — oskarżający, vocativus — wzywający.

Trochę rodzimych terminów gramatycznych zawiera jeszcze podręcznik S. Konarskiego [...].

Declinatio — deklinacyja: numerus singularis — liczba mała, numer, co jedną rzecz znaczy, pluralis — co wiele rzeczy znaczy, casus nominativus — kazus nominatyw (s. 4), genetivus — genitywum (s. 4), dativus — datyw (s. 4), accusativus — akkuzatyw (s. 8), vocativus — wokatyw (s. 4).

Przytoczone argumenty przeciw rodzimej terminologii nie na wiele się jednak zdały. Znaleźć ją można i w gramatyce łaciny F. Fookowitza [...].

Flexio — nachylanie, infleksyja, declinatio — deklinacyja: genus masculinum — rodzaj męski, femininum — białogłowski, neutrum — trzeci, numerus singularis — liczba mała (s. 158), pluralis — wielka (s. 160).

Z języków nowożytnych wiek Oświecenia przynosi znaczne zainteresowanie językiem niemieckim, stąd zaczynają się pojawiać liczne przeróbki gramatyki J.K. Gottscheda [1766]. Już najstarsza z nich posiada nawet słownik terminologii rodzimej [...].

Declinatio — deklinacyja: genus masculinum — rodzaj męski, femininum — białogłowski, neutrum — trzeci, numerus singularis — liczba mała, pluralis — wielka.

Daleko więcej rodzimego słownictwa gramatycznego zawierał z natury rzeczy przeznaczony dla Szkoły Rycerskiej podręcznik W. Szylarskiego [...].

Declinatio — deklinacyja: genus masculinum — rodzaj męski, femininum — niewieści, neutrum — trzeci, ani męski, ani niewieści, numerus singularis — liczba pojedyncza, pluralis — wielka.

Trochę polskich terminów stosował jeszcze z zajmujących się językiem ojczystym W. Dudziński znający z nich takie, jak litera — litera [...], verbum compositum — składane, złożone; declinatio — deklinacyja (s. 30), nakłanianie się, numerus — liczba (s. 7), casus — spadek (s. 7), coniugatio — nachylanie się, modus infinitivus — sposób infinityw (s. 7); persona — osoba (s. 7), constructio — konstrukcyja.

Fakultatywności rodzimej terminologii gramatycznej położył tamę podręcznik polszczyzny O. Kopczyńskiego [...].

Declinatio — przypadkowanie, deklinacyja: genus masculinum — rodzaj męski, femininum — niewieści, żeński (t. 2), neutrum — nijaki, numerus singularis — liczba pojedyncza, pluralis — mnoga, dualis — podwójna (t. 1, przyp., s. 138).