spółgłoska podniebienna

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Mucz/1825
• SkorM/1828
• Bor/1830
• Rozp/1830
• Such/1849
• Morz/1857
• Łaz/1861
• Mał/1863
• Malin/1869
• Czep/1871–1872
• Lerc/1877
• Mał/1879
• KarłT/1885
• Jes/1886
• Grub/1891
• Kr/1897
• Nitsch/1923
• Kor/1961

Nadto dzielą się spółgłoski według organu, którym się wymawiają na wargowe: b, f, m, p, w; podniebienne: c, d, dz, l, n, t, r, s, z; gardłowe: ch, cz, dź, g, h, k, sz, ż; płynne: l, m, n, r.

O głoskach podniebiennych. 1. Liter podniebiennych głosowych mamy pięć d, ł, n, r, t. Z tych wszystkich głosek litera ł, jest najłatwiéjsza do zmiękczenia […]. 2. Głoski d, n, t, wyrabiają się wszystkie prawie jednakowém poruszeniem języka; z tą tylko różnicą, że wymawiając głoskę d silniéj dech pędzimy aniżeli przy wymówieniu t, a dla oddania n przyłożywszy język do podniebienia, dech pędzimy w kanał nosowy. Jednakże mimo to n, może spływać na samogłoskę cieńszą i; głoski zaś d, t, zwykle opierają się na grubéj samogłosce y. Jeżeli zaś głoski te spływają na cieńszą samogłoskę i, natenczas tworzy się brzmienie syczące.

श sia, czyta się jak wolno aspirowane sia, (polskie ś) i do podniebiennego szeregu należy; [...]

Przy wyrobieniu spółgłosek podniebiennych i gardłowych, język jest główném narzędziem stanowiącém rodzaj brzmienia.

Głoska podniebienna ś łatwiéj może naprowadzić na głoski podniebienne t, d, czyli raczej na ich zmiękczone brzmienia ć, dź [...]

Na nic bowiem nie przyda się wiadomość dziecku, że ta lub owa zpółgłoska [!] jest wargową, zębową, podniebienną lub gardłową i t. d. owszem, ostatni sposob ich wykładania wpadając w anatomię, obcy przedmiot Grammatyce szczegulnej, zwłaszcza początkowej, trudzi młode umysły, nudzi, i odstręcza.

Przypadek 4ty czemdziałaczy, jest wszędzie zakończony przybraną końcówką em, ze względem na spółgłoski podniebienne k, g.

Układ spółgłosek. pod-nie-bien-ne d, t, ł, n, r; z, s, dz, c, dż, cz, rz; ż, sz, dź, ć, l, ń, ź, ś, j

[…] Aczkolwiek spółgłoski gardłowe tak się miękczą, jak podniebienne, przecież różnią się miękczeniem tak w odmianach rzeczowników i przymiotników, jak i w odmianach czasowników, co pod każdą odmianą z osobna wskażemy.

Spółgłoski miękkie zębowe (ć, c, dź, dz) należą już raczej do klasy syczących, aniżeli zębowych; podobnie rzecz się ma i z miękkiemi gardłowemi, z których pierwsza linia (c, ś, dz) przechodzi do syczących; druga (cz, sz, ż) stanowi nową odrębną klasę tak zwanych spółgłosek podniebiennych (palatales).

[…] Lecz daleko większą dowolność, jeżeli nie swawolą, widzim w zbijaniu spółgłosek podniebiennych s, z, s, v, s, jak słabego z ze spółgłoską mocną zębową s w pojedyncze brzmienie s […].

Według narzędzi mownych ruchomych, spółgłoski się dzielą na wargowe i językowe. […] Językowe, na podstawie narzędzi nieruchomych, w pobliżu których język działa, dzielą się na: zębowe, podniebienne i gardłowe.

Spółgłoski miękkie dzielą się na syczące i podniebienne. [...] Podniebienne są: cz, dż, sz, ż. Nazywamy je podniebiennymi, albowiem przy ich wymawianiu używamy do pomocy podniebienia.

Drugi szereg, k', g' i j, wymawiają się za pomocą środkowéj płaszczyzny języka i podniebienia, nazywaćby się zatém powinny właściwie językowo-podniebiennymi, dla krótkości jednak poprzestajem tu na nazwaniu ich tylko podniebiennymi (palatales).

SPÓŁGŁOSKI [...] Przeciągłe. Głośne Ciche. Podniebienne [Głośne] j [Ciche] j. Nosowe [Głośne] m n [Ciche] m n. Powiewne [Głośne] w [Ciche] f. Przydechowe [Głośne] h [Ciche] ch. Drgające [Głośne] r ł [Ciche] r ł. Syczące [Głośne] z [Ciche] s. Szumiące [Głośne] ż [Ciche] sz. Spółprzeciągłe [...] Doraźne.

1.Pierwszy podział spółgłosek podług organów artykulacyi („narzędzi mownych"):

a). Wargowe: p, b, — f, w.

b). Zębowe: t, d,— s, z — c, dz — ł, n (nazywają się one także: językowo- zębowe).

c) . Gardłowe k, g — ch, h.

d). [Spółgłoski] Podniebienne cz, dż — sz, ż — r, rz; ć, dź — ś, f — j, l, ń.

Согласныя буквы по органамъ, употребляемымъ для ихъ произношенія, раздѣляются на: [...] 3. Поднебныя (Podniebienne) – Твердыя: g, k, ch, h. Мягкія: dż, dz, ż, c, cz, sz, ż, ź.

Przy wymawianiu zaś językowych, odróżniając trzy główne położenia języka, będziemy mieli: [...] b) średnio-językowe albo [spółgłoskami] podniebienne: j, które tworzy się, gdy powietrze przepływa między średnią częścią języka wzniesionego bokami ku podniebieniu; oraz spółgłoski: cz, dż, rz, sz, ż i ć, dź, ś, ź, ń.

Widać z tego, że łączenie i tylko z poprzedzającemi [spółgłoskami] podniebiennemi, a y tylko z niepodniebiennemi wcale nie jest dziś ogólnopolskie [...].

Znacznie częściej ulega takiemu przesunięciu a przed lub po spółgłoskach podniebiennych.

Początek rodzimej terminologii w fonetyce dał J. Mroziński.

Terminologia. Litera vocalis e — podręczna, consonans bilabialis — wargowa, labiodentalis — zębowa, dentalis — podniebienna, muta — odbita, spirans — nieodbita, liquida — płynna, oralis — nienosowa, nasalis — nosowa, fortis — mocna , lenis — słaba.