terminów gramatycznych online
zdanie współrzędne
Język: polski
Cytaty
[...] Początkującym w sztuce pisania trafia się, kilka zdań po sobie zaczynać zaimkiem który lub też kłaść zaimek którzy po niektórzy, co jest przeciwném harmońji języka naszego. Téj nieprzyjemności brzmienia zapobiegamy następującemi sposobami: […] b). Zamieniamy [...] zdanie względne na spółrzędne, połączone spójnikiem z zaimkiem wskazującym: a ten, ten zaś, a taki, lub kładziemy bez spójnika zaimek ten albo osobisty zaimek z przyimkiem, np. Do wioski przypiera las dębowy, przez który (lepiéj: przez ten) prowadzi droga do miasteczka, do którego lud uczęszcza na targ co czwartek [...].
Jest jeszcze inny rodzaj zdań złożonych; t. j. takie zdań kilku w jedno związanie, gdzie wszystkie zdania są właściwie główne, gdzie pobocznych nie ma wcale, a gdzie przecież wszystkie razem jednę tylko całość stanowią; np. Wzniósł głowę — cicho wszędzie — do okien się skrada [...].
§. 597. Ponieważ w zdaniach tego rodzaju nie ma żadnych zdań pobocznych, i wszystkie zdania szczególne, wchodzące do ich składu, stoją ze sobą na równi: — nazywamy je przeto zdaniami współrzędnemi (coordinirte Sätze).
Zdaniami współrzędnemi zowiemy kilka zdań niezawisłych od siebie, zestawionych w okresie w ten sposób: że każde z nich ma swój własny podmiot i opowiednik jemu służący.
Są jeszcze zdania złożone, które się składają z dwóch lub więcéj zdań, z których każde jest główne, jedno od drugiego nie zawisłe, chociaż wszystkie razem jedną tylko całość stanowią, np. Wszyscy w domu są zajęci; ojciec pisze, matka czyta, siostra szyje, a brat się uczy. Boże! gwiazdy są wokoło twojéj głowy, pod twoimi nogami fale morza, na falach morza tęcza przed tobą pędzi i rozdziela mgły; brzegi, miasta i ludzie tobie się przynależą, niebo jest twojem. Zdania takie, ponieważ są od siebie niezawisłe, i pomiędzy sobą na równi stoją nazywają się zdaniami współrzędnemi.
Pojedyncze zdania w zdaniu złożonem mogą być albo w stosunku współrzędnym, albo podrzędnym. Współrzędnemi nazywamy te zdania, które od siebie nie są zawisłe, i z których każde samo przez się zrozumiałą myśl wyraża, np. Rolnik sieje, a Bóg wzrost daje. Na wiosnę łany się zielenią, drzewa dostają liści, kwiaty kwitną, ptactwo wesołym i miłym śpiewem napełnia powietrze, bydełko igra po trawie: cała przyroda cieszy się nowem życiem. Zdania współrzędne nazywają się także zdaniami głównemi, i łączą się albo za pomocą spójników albo stoją obok siebie bez wszelkiego połączenia.
Ponieważ w zdaniach tego rodzaju nie ma żadnych zdań pobocznych, i wszystkie zdania szczególne, wchodzące do ich składu, stoją ze sobą na równi: — nazywamy je przeto zdaniami WSPÓŁRZĘDNYMI (coordinirte Sätze).
Zdania pojedyncze, wchodzące w skład powyższych zdań złożonych, mają się do siebie tak, że każde stanowi dla siebie całość oddzielną, jasną, pełną, w niczém od drugiéj niezależną. Takie zdania pojedyncze są zawsze głównemi a nazywamy je [zdaniami] współrzędnemi, z powodu, że mają niejako jeden rząd, jedne prawa i wartość jednaką, słowem, że stoją z sobą na równi.
Zdania złożone współrzędne. § 456. Zdania pojedyncze, z których się składa zdanie złożone, nazywamy albo zdaniami współrzędnymi, albo też zdaniem głównym z podrzędnym [...].
Jeżeli zdanie złożone składa się z samych zdań głównych, to te zdania nazywają się zdaniami współrzędnemi.
Zdania złożone współrzędnie i zdania złożone podrzędnie. Zdania współrzędne. Zdania współrzędne: łączne i przeciwstawne; pod względem formalnym: spójnikowe i niepołączone (bezspójnikowe).
Zdanie współrzędne. (Złożone z samych zdań głównych). a) łączne [...] b) przeciwstawne [...].
Zdanie może być: 1) Główne (principal) [...].
2) Współrzędne (coordinada): jest ono także zdaniem głównem, które łączy się za pomocą spójnika n. p. João Ievantou-se e foi a escola (Jan wstał i poszedł do szkoły).
Obfitą terminologię z zakresu składni zawiera jej właśnie poświęcona a wydana już po ukazaniu się rozprawy Riesa książka A. Krasnowolskiego.
Terminologia. Propositio indicativa — zdanie oznajmujące [...]; appositio — dopowiedzenie, genetivus — dopełniacz, propositio componens — zdanie współrzędne, copulativa — łączne, adversativa — przeciwstawne, principalis — główne, nadrzędne, subordinata — podrzędne, poboczne [...].
Z chwilą uzyskania niepodległości i organizowania na nowo szkolnictwa polskiego przystępując do nauczania języka ojczystego językoznawcy polscy na zjeździe w roku 1921 uchwalili zrąb terminologii gramatycznej [...].
Składnia: [...], okolicznik, przydawka, dopełniacz, dopowiedzenie, związek współrzędny, podrzędny, zdanie złożone współrzędnie, podrzędnie, współrzędne, łączne, przeciwstawne, główne, poboczne, nadrzędne, podrzędne, podmiotowe, orzecznikowe, określeniowe, przedmiotowe [...].
Powiązane terminy
- zdanie łączności bezpośredniej
- zdanie ściągnięte
- zdanie współrzędne bezspójnikowe
- zdanie współrzędne łączne
- zdanie współrzędne niepołączone
- zdanie współrzędne przeciwstawne
- zdanie współrzędne przyczynowe
- zdanie współrzędne przyzwolone
- zdanie współrzędne spójnikowe
- zdanie współrzędne warunkowe
- zdanie współrzędne wynikowe
- zdanie współrzędne zwyczajne