Słownik historyczny
terminów gramatycznych online

zdanie główne
Hierarchia Dzieła

Hasło w cytatach: główne, główne zdania, główne zdanie, zdania główne
Język: polski
Dział: Składnia (współcześnie)
EJO 1999, 675 Definicja współczesna

Zdanie główne. Zdanie, które wchodzi w skład z. niewspółrzędnie złożonego i jest składniowo niezawisłe, tzn. nadrzędne bezpośrednio lub pośrednio względem wszystkich pozostałych.

Cytaty

Mucz/1825, s. 182 Definicja

Całe zdania mogą być dwojakim sposobem z sobą połączone: […] 2) albo jedno zdanie zawisło od drugiego, i składa część poprzedzającego, które w tym względzie przedniem czyli głównem zdaniem nazywamy.

Rew/1845, s. 37

Jeśli w zdaniu główném jest słowo w czasie teraźniejszym, to w zdaniu podrzędném, może być w teraźniejszym, lub w przyszłym, lub w przeszłym [...].

Such/1849, s. 189 Definicja

Zdania spojone, czyli spój zdań, z których jedno główną myśl zawiéra, a przeto główném zwane; inne do okréślenia zdania głównego są przyłączone, a dlatego podrzędnémi się zowią.

Ryk/1850, s. 138 Definicja

Zdanie albo może być główne albo podrzędne. Zdanie główne nie zależy od żadnego innego, i lubo odłączone od innych wyraża zawsze dokładne wyobrażenie.

Kurh/1852, s. 9

Różne rodzaje zdań. Zdania być mogą pojedyńcze (npocтыя), złożone (сложныя), tudzież główne (главныя), przydane (придаточныя) i nawiasowe (вводныя) 2. Zdanie zowie się pojedyńczem czyli niezłożoném, gdy jeden tylko ma w sobie przedmiot i jeden należący do niego opowiednik. Np. Róża kwitnie. Gdy zaś w zdaniu będzie kilka części jednakowej natury, to jest kilka przedmiotów, lub opowiedników, albo leż kilka do tegoż samego wyrazu należących określeń lub dopełnień, zowie się złożoném. Np. Róże i lilije rozkwitły.[...] Tymże sposobem okréśla zdanie złożone Wostokow (obacz jego Gram. § 110). Przeciwnie Grecz przez zdanie złożone rozumie zdanie główne rozwinięte czyli uzupełnione przez dodanie zdań określających i dopełniających, albo téż połączenie kilku oddzielnych zdań głównych (obacz § 151 i dalsze). Lecz w pierwszym razie będzie to okres pojedyńczy, a w drugim złożony. Tu dodać jeszcze należy, że grammatycy dający takąż jak Grecz definicyję zdania złożonego, zmuszeni są odróżniać przedmiot i opowiednik złożony od pojedyńczego, przez co wprowadzają do grammatyki nową zbyteczną definicyję.

Kurh/1852, s. 11-12

Główném zowie się zdanie, które od innego nie zależy, i samo przez się zrozumiałém być może. 5. Przy zdaniu główném, w miejscu pojedyńczych wyrazów okréślających lub dopełniających, mogą się znajdować całe zdania, które się zowią przydanemi (придаточныя) i dzielą się na okréślające (опредѣлительныя) i dopełniające (дополнительныя). Zdania przydane względem głównego są podrzędnemi (подчинительныя); a zaś główne zdania, połączone między sobą spójnikami, spółrzędnemi (сочинительныя). Spółrzędnemi mogą być także zdania przydane, uważane względem siebie samych, nie zaś w stosunku do głównego.

Łaz/1861, s. 224

Spój dwóch lub więcej zdań, z których tylko jedno jako główne w swéj gramatycznéj niezależności występuje; drugie zaś, jako poboczne, jest tylko częścią objaśniającą zdanie główne i łączy się z główném za pomocą spójników podrzędnych, przysłówka lub zaimka względnego [...].

Łaz/1861, s. 324 (323-324)

[...] Dwa zdania składające się w jedno złożone, są albo oba główne, a zatem równorzędne i każde dla siebie zupełnie zrozumiałe, a takie połączenie ich nazywamy skojarzeniem zdań […]; albo jedno z nich jest główne, zupełnie dla siebie zrozumiałe, a drugie poboczne, czyli podrzędne, służące do objaśnienia zdania głównego, a zatem samo dla siebie niezupełnie zrozumiałe; takie połączenie ich nazywamy spojem zdań [...].

Gr/1861, s. 14 Definicja

Zdanie złożone może jeszcze w inny sposób powstać t. j. może rozwinąć się z jednego zdania pojedyńczego [...]. Zdanie, z którego jaki członek rozwijamy, nazywa się zdaniem główném czyli głównikiem; zdanie zaś nowo powstałe przez rozwinięcie członka zdania pojedyńczego, nazywa się zdaniem poboczném czyli pobocznikiem.

Mał/1863, s. 272 Definicja

Takie zdania, które tylko przez rozwinięcie jakiéj szczególnéj części zdania pierwotnego powstały, nazywamy zdaniami pobocznemi albo podrzędnemi (Nebensatze, subordinirte Satze). Owo zaś zdanie pierwotne zowie się zdaniem główném (Hauptsatz).

Kam/1870, s. 96 Definicja

Zdanie główne zawiera w sobie myśl główną, zupełną i bez drugiego zdania wypowiedzieć ją, samo przez się potrafi.

Czep/1871–1872, s. 87 Definicja

Zdanie, które samo przez się jest zrozumiałe, zowie się główném […].

Czep/1871–1872, s. 87

[…] Zdanie główne razem z jedném lub kilku pobocznemi nazywa się złożoném […].

Czep/1871–1872, s. 87

Zdanie poboczne oddziela się od głównego przecinkiem, a w środku kładzie się między przecinkami […].

Lerc/1877, s. 80, 81 Definicja

Takie zdania, które powstały przez rozwinięcie jakiej części zdania pierwotnego, nazywamy zdaniami pobocznemi, albo podrzędnemi, a pierwotne zdania - zdaniami głównemi. Między zdaniami pobocznemi a głównemi taka zachodzi różnica, że zdanie poboczne samo przez się nigdy całkowitej myśli nie wyraża, i dlatego jest niezrozumiałe, dopiero w połączeniu z zdaniem głównem, staje się zrozumiałem: - przeciwnie zaś zdania główne same przez się wyrażają myśl całkowitą i zrozumiałą [...].

Lerc/1877, s. 95 Definicja

Pojedyncze zdania w zdaniu złożonem mogą być albo w stosunku współrzędnym, albo podrzędnym. Współrzędnemi nazywamy te zdania, które od siebie nie są zawisłe, i z których każde samo przez się zrozumiałą myśl wyraża, np. Rolnik sieje, a Bóg wzrost daje. Na wiosnę łany się zielenią, drzewa dostają liści, kwiaty kwitną, ptactwo wesołym i miłym śpiewem napełnia powietrze, bydełko igra po trawie: cała przyroda cieszy się nowem życiem. Zdania współrzędne nazywają się także zdaniami głównemi, i łączą się albo za pomocą spójników albo stoją obok siebie bez wszelkiego połączenia.

Mał/1879, t. II, s. 354 Definicja

Takie zdania, które tylko przez rozwinięcie jakiéj szczególnéj części zdania pierwotnego powstały, nazywamy zdaniami POBOCZNYMI albo PODRZĘDNYMI (Nebensätze, subordinirte Sätze). Owo zaś zdanie pierwotne zowie się zdaniem GŁÓWNÉM (Hauptsatz).

Oż/1883, s. 167

Dwukropek-: gdzie dzieli się zdanie główne od podrzędnego.

Jes/1886, s. 141

Takie więc zdania, które służą do uzupełnienia myśli zdań innych, a same przez się żadnéj samoistnej i jasnéj myśli nie dają, nazywamy zdaniami pobocznemi (zależnemi albo podrzędnemi); tamte zaś od któ­rych one zależą, zdaniami głównemi.

Grub/1891, s. 63

Предложения по значению своему бывают: главныя, główne: придаточныя, przydane; и вводныя, nawiasowe.

Kr/1897, s. 187

Formy na ąc, dziś nieodmienne, niosąc, siedząc, czytając ,... używają się przysłówkowo (to jest bez różnicy rodzajów i liczb) w zdaniach pobocznych dla wyrażenia czynności współczesnej z czynnością zdania głównego: np. słucham mowy stojąc.

Lor/1907, s. 77

Jeżeli w zdaniu głównem jest czas teraźniejszy albo przyszły, kładzie się w zdaniu pobocznem tryb łączący w czasie teraźniejszym.

Kr/1917, s. 237 Definicja

Oprócz zdań złożonych, które składają się ze zdań pojedyńczych współrzędnych, są też zdania złożone, które składają się z dwu lub więcej zdań pojedyńczych, przyczym jedno z tych zdań wyraża dokładnie jakąś myśl i to zdanie nazywa się zdaniem głównym, pozostałe zaś zdanie, lub zdania pojedyńcze wyrażają wprawdzie pewne myśli, ale te myśli są uzupełnieniem albo bliższym wyjaśnieniem myśli, wyrażonej zdaniem głównym; te zdania nazywają się pobocznymi albo podrzędnymi.

Kr/1917, s. 238

Zdania poboczne mogą zależeć wprost od zdania głównego, a więc być podmiotem, orzeczeniem, dopełnieniem lub jakimkolwiek określeniem dla zdania głównego; — takie zdania poboczne nazywamy zdaniami pobocznymi albo podrzędnymi pierwszego rzędu.

Kon/1920, s. 84 Definicja

Zdania, wyrażające same przez się myśl jasną i zrozumiałą, nazywają się zdania główne.

PolTerm/1921, s. 91 (91-92)

Zdanie podrzędne i nadrzędne. Zdanie główne i zdanie poboczne. Zdanie podrzędne podmiotowe, orzecznikowe i określeniowe. Zdania określeniowe: przydawkowe, przedmiotowe i okolicznikowe. Zdania okolicznikowe: miejsca, czasu, sposobu, stopnia, celu, przyczyny, skutku, warunku i przyzwolenia. Zdania podrzędne: niepołączone, spójnikowe i względne.

Król/1922, s. 19

Zdanie złożone. Współrzędnie: Żołnierz strzela, Zdanie główne, Pan Bóg kule nosi. Zdanie główne. Podrzędnie: Dobry jak chleb, Zdanie główne, gdy nie ma kołacza, Zdanie poboczne.

Król/1922, s. 19

Zdanie współrzędne. (Złożone z samych zdań głównych). a) łączne [...] b) przeciwstawne [...].

Król/1922, s. 20

Pod względem formalnym rozróżniamy zdania: spójnikowe: Żniwo boże szło, ale kąkol rósł [...] i niepołączone: Nil przybiera: będzie dużo chleba [...]. Zdania główne: Wyruszyliśmy w drogę, nadrzędne (względem pobocznego), poboczne: gdy słońce wschodziło, podrzędne (względem głównego).

Szob/1923, s. 380 Definicja

Zdanie nadrzędne, niezależne od innych zdań, nazywa się zdaniem głównem, a w przeciwstawieniu do niego wszystkie inne zdania, wchodzące w skład zdania złożonego podrzędnie, nazywają się zdaniami pobocznemi.

Szob/1923, s. 380 Definicja

Zdanie główne, którego przeciwstawieniem jest zdanie albo zdania poboczne. [...] Nazwy "zdanie główne" i "poboczne" określają stosunek, w jakim w zdaniu złożonem podrzędne pozostanią zdania zależne od zdań niezależnych.

ZwO/1924, s. 72 Definicja

Składnia (Syntaxe).

Myśl wypowiedziana wyrazami nazywa się zdaniem (oração, proposição).

Zdanie może być: 1) Główne (principal): ma ono czasownik w trybie oznajmującym, warunkowym lub rozkazującym, i jest niezależne od innego zdania, n. p. eu canto (śpiewam).

Gaert/1927, s. 86

Główne, p. liczebniki; p. zdanie B III.

Gaert/1927, s. 109 (108-109) Definicja

III. Zdania ze względu na budowę: A. ★pojedyncze (proste): [...]. B. ★złożone: 1) części zdania złożonego: a) zdanie ★główne, np. Chłop sieje, b) zdanie ★poboczne: Chłop sieje, by w lecie zbierać plon.

Kor/1961, s. 54

Wszystkie działy szeroko rozbudowane posiada jednak dopiero gramatyka J. Muczkowskiego [...].

Propositio descriptiva — zdanie opowiadające [...], obiectum directum — przedmiot bliższy, indirectum — dalszy, appositio — dodatnia, przydatnia (wyd. 2), propositio componens — zdanie spółrzędne (wyd. 2), principalis — przednie, główne, nadrzędne, głównik, subordinata — poboczne, podrzędne, podrzędnik [...].

Kor/1961, s. 69 (68-69)

Składni poświęcona była książeczka S. Gruszczyńskiego.

Terminologia. Propositio simplex — zdanie pierwotne, gołe [...], appositio — przydatnia, apozycyja; propositio componens — zdanie spółrzędne, spółrzędnik, principalis — główne, nadrzędne, głównik, subordinata — poboczne, podrzędne, pobocznik, subiectiva — podmiotowe, obiectiva — przedmiotowe, attributiva — przydatkowe.

Kor/1961, s. 73 (72-73)

Obfitą terminologię z zakresu składni zawiera jej właśnie poświęcona a wydana już po ukazaniu się rozprawy Riesa książka A. Krasnowolskiego.

Terminologia. Propositio indicativa — zdanie oznajmujące [...]; appositio — dopowiedzenie, genetivus — dopełniacz, propositio componens — zdanie współrzędne, copulativa — łączne, adversativa — przeciwstawne, principalis — główne, nadrzędne, subordinata — podrzędne, poboczne [...].

Kor/1961, s. 77 (76-77)

Z chwilą uzyskania niepodległości i organizowania na nowo szkolnictwa polskiego przystępując do nauczania języka ojczystego językoznawcy polscy na zjeździe w roku 1921 uchwalili zrąb terminologii gramatycznej [...].

Składnia: [...], okolicznik, przydawka, dopełniacz, dopowiedzenie, związek współrzędny, podrzędny, zdanie złożone współrzędnie, podrzędnie, współrzędne, łączne, przeciwstawne, główne, poboczne, nadrzędne, podrzędne, podmiotowe, orzecznikowe, określeniowe, przedmiotowe [...].

Powiązane terminy