przymiot właściwość , cecha

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Kn/1644 (I wyd. 1626)
• Ant/1788
• Prz/1792
• SkorM/1816
• Jak/1823
• Mucz/1825
• Rew/1845
• Such/1849
• Łaz/1861
• Kam/1870
• Malecz/1882
• Jes/1886
• Grub/1891
• Kr/1917
• Król/1922

Attrĭbūtio. Przymiot. Przypisánie 2.

Rodzaje męzki i żeński wyrażamy pospolicie przez te zaimki he on, she ona, a ich przymioty przez his jégo, her jéj, their ich, a rodzáj nijaki przez it to, przymioty zaś jego przez its tégo, their ich.

Rodzaje męzki i żeński wyrażamy pospolicie przez te zaimki he on, she ona, a ich przymioty przez his jégo, her jéj, their ich, a rodzáj nijaki przez it to, przymioty zaś jego przez its tégo, their ich.

Imiona są dwoiakie: Rzeczowniki, które mianuią rzeczy: kto? co? [...] i Przymiotniki, które mianuią przymiot rzeczy jak? jaka? jakie? Z temi drugiemi maią powinowactwo Imiesłowy skazuiące stan rzeczy z oznaczeniem czasu.

[...] 7. asilataę od asilatah przymiot: dość silny, zasilny.

Gdy w rzeczy co postrzegamy, to jest albo jaką rzecz sama w sobie, czyli w swojém przyrodzeniu jest, np. rzeka szeroka, bystra, głęboka, zowiemy to przymiotem lub własnością rzeczy: albo co siłą własną działa np. orzeł leci, rzeka płynie, wiatr szumi, zowie się to sprawą, czynem, czynieniem lub działaniem; albo że doznaje w sobie odmiany jakiej, podlegając działaniu innej jakiej rzeczy, np. drzewo usycha, róża więdnie, lod topnieje, wiatrem obalone sosny, zowiemy to skutkiem. W ogólności rozmaite położenia lub zdarzenia w jakich rzeczy znajdują lub znajdować by się mogły, zowiemy okolicznością lub stanem; np. wczorajszy dzień był bardzo gorący, dzisiejszy jest nieco chłodniejszy, wszystko cośmy powiedzieli o dniu należy do okoliczności, które mu się przytrafiły; i tak wczorajszy był wyrażają okoliczności czasu przeszłego, dzisiejszy jest czasu teraźniejszego; gorący, chłodny okoliczność przymiotu; bardzo, nieco* miarę lub stopień tychże dwóch przymiotów.

W szeregu wyrazów odmiennych piérwsze jest Imie, którém nazywamy rzeczy lub ich przymioty. Imie jest więc nazwisko rzeczy, lub jéj przymiotu. Imiona tedy stąd się zowią, jedne rzeczownemi czyli Rzeczownikami, drugie przymiotnemi czyli Przymiotnikami [...]. Cecha imion przymiotnych jest, że odpowiadają na pytanie: jaki? jaka? jakie?. […] Podobnie jak rzeczowniki król, dąb, matka, podpadają pod zmysły jak przymioty: dobroczynny, wysoki, troskliwa, które jeżeli w innych rzeczach poznane, odrębnie potém bez względu na rzeczy uważać będziemy, nabędziemy wyobrażenia dobroczynności, wysokości, troskliwości, tj. poznamy rzeczy, które w świecie zmysłowym oddzielnie nie znajdują się. Ale że oprócz tych rzeczowników umysłowych, uformowanych z wyrazów przymiot, sprawy i skutki oznaczających, np. przyczyna, siła itp., są jeszcze inne imiona, wyrażające rzeczy nadzmysłowe, np. Bóg, anioł, duch, dusza, przeto dla różnicy nazwiéjmy tamte przymiotowemi, te zaś umysłowemi.

II. Przypadek.

Szesnaście jest powodów główniejszych, dla których się kładzie. [...]

2.Opisując rzecz jaką, wówczas jej własność czyli przymiot kładziemy w przypadku 2im np. młodzieniec przykładnej pracowitości, człowiek wielkich zdolności, a to dla dopełnienia myśli, i jest to samo, jak gdybyśmy powiedzieli, młodzieniec przykładnie pracowity, człowiek wielce zdolny.

Przymiotnik jest słowem, które wyraża przymiot lub właściwość przedmiotu; np. wieczny Bóg, ogromne słońce, rozumny człowiek.

Cechy przymiotu i własności są: a). Przymiotniki wyrażające przymiot stopniują się przez przybranie narostka szy, wyrażające zaś własność nie stopniują się. b). Dwa przymiotniki wyrażające przymioty, łączą się, jako jednorodne spójnikiem i, przymiot zaś z własnością, jako różnorodne, nie łączą się spójnikiem i, gdy się zejdą w szyku zmienionym, np. dobre i tanie towary [...] c). Przymiotniki wyrażające własność, należą do pojęcia saméj rzeczy, i stanowią z nią jedną całość. To téź taki przymiotnik ze rzeczownikiem wyraża się częstokroć w języku niemieckim jednym rzeczownikiem pojedyńczym albo złożonym, np. pan młody (Bräutigam), rok szkolny (Schuljahr) [...].

Przysłówek jest przymiotem słowa, jak przymiotnik jest przymiotem rzeczownika, i musi odpowiedzieć na jedno z tych czterech pytań, czy? jak? gdzie? kiedy? np. Jak? nieśmiało zaczynać, serdecznie pragnąć, pięknie robić, szczerze przebaczać, otwarcie mówić.

Przymiotnik jest to część mowy odmienna, która nadaje przymiot rzeczownikowi i z nim się zgadza w rodzaju, liczbie, przypadku [...] Przymiotnik odmienia się przez: rodzaje, liczby, przypadki, stopnie i formy.

Przymiotnik w liczbie pojedyńczej oznacza przymiot najczęściej jednej tylko rzeczy lub osoby; przymiotnik zaś w liczbie mnogiej nadaje przymiot już dwom lub więcej rzeczom, lub osobom, np. książka nowa, książki nowe.

Stopień wyższy oznacza, że jaka rzecz lub osoba ma więcéj lub mniéj przymiotu od innéj.

Wyrazy te oznaczają przymioty osoby — własności rzeczy.

Нарѣчія по значенію бываютъ: 1) Означающія качество, przymiot, или образъ дѣйствія sposób działania, по вопросамъ jak? jakim sposobem? нпр. przepędzam czas bardzo przyjemnie; ty wszystko robisz na domysł, jakkolwiek, po swojemu; lubi chodzić piechotą.

Inne wyrazy są nazwami liczb, np. dziesięć, sto i t. p., inne — nazwami własności lub przymiotów: biały, gorący, dobry, słodki.

Przykład: dopełniacz przymiot„dobry”: dobr-a+jego = dobrajego = dobrejego = (ściągnięcie) dobrego (e długie) = dobrégo = dziś dobrego.