terminów gramatycznych online
cudzoziemszczyzna postać gramatyczna
Język: polski
Geneza: rzecz. od cudzoziemski
- Cz. I. Powierzchność języka. Rozdział VI. O imieniu: Kop/1817
- Część III. Pisownia: Mucz/1825
- Część czwarta prawideł gramatycznych, wyrazotwornia: Szum/1809
- Część druga prawideł gramatycznych, czyli odmiennia: Szum/1809
- O postaciach grammatycznych: Kop/1780
- O przenośniach: Rew/1845
- O rodzajach imion polskich: Kop/1780
- O składni w ogólności: DwBg/1813
- Przypisy do grammatyki na klasę III: Kop/1783
- Przypisy na klassę drugą: Kop/1780
- Rozdział I. O rodzajach imion polskich: Kop/1785
- Rozdział I. Rozbiór wyrazów w ogólności: Szt/1854
- Rozdział III. O stopniowaniu przymiotników polskich i łacińskich: tudzież o postaciach gramatycznych: Kop/1785
Cytaty
Rodzaje Imion polskich, poznajémy albo przez znaczénie płci, albo przez zakończénié, albo przez przypadkowanié, albo przez domyślny wyráz, albo przez cudzoziemczyznę, albo na koniec przez zgodę mowy.
Cudzoziémczyzna, jest zwyczáj cudzoziémski, w jednym lub kilku wyrazach, zwyczajowi narodowemu przeciwny. Widzieliśmy cudzoziemczyznę w nauce o rodzajach, gdzie kometa, planeta [...] byłyby rodzaju żéńskiego: atoli przez cudzoziemczyznę, to jest przez zwyczáj grecki, są rodzaju męzkiego.
Céch takowych w naszym języku znájduje się sześć: piérwszá Płeć, druga Zakończénié, trzeciá Domyślniá, czyli domyślénié się opuszczonégo wyrazu, czwartá Przypádkowanié, piątá Cudzoziémszczyzna, szóstá Zgoda.
Obcowanié jednégo narodu z drugim oczywistą i niezawodną jest przyczyną zachodzącéj w językach odmiany. Odmiana ta z cudzoziémskich języków w język ojczysty wpływającá, nazywá się Cudzoziémczyzną.
Z całégo już wyszczególniéniá Rodzajów Imion Polskich, wnoszą się powszechné céchy, przez któré poznáwać trzeba Rodzaje Imión naszych, to jest, 1. Znaczénie Płci, 2. Zakończénié, 3. Przypádkowanié, 4. Domyślniá 5. Zgoda mowy, 6. Cudzoziemczyzna.
[...] naukę więc o nich krótko tu dziecióm zbierámy, licząc cztéry tylko powszechné Postaci, Dodatnią, Wyrzutnią, Zamiennią i Cudzoziemczyznę.
Postaci grammatycznych jest w polskim języku pięć:
1wsza: Wyrzutnia, gdzie się syllaba albo głoska jaka wyrzuca, [...].
2ga: Dodatnia, gdzie się syllaba jaka albo głoska dodaje, [...].
5ta: Cudzoziemczyzna, gdzie się wyraz jaki cudzoziemski używa, i czasem ma cudzoziemską odmianę grammatyczną, np. to Gimnazjum, tego Gimnazjum, temu Gimnazjum i t. d.
Darmo by kto sobie np. pracę zadawał na utworzenie nowych prawdziwie polskich wyrazów na miejsce, choć cudzoziemczyzną trącących, ale już przyjętych wyrazów i każdemu znanych: cegła, cło, grunt, Historia, Matematyka, Senat i t. d
Tu należy zamiana głoski za głoskę, np. łacny zamiást łatwy: męcherz zamiást pęcherz: i cudzoziemczyzna, to jest użycié obcégo słowa za swojskié, np. ratusz, albo swojskiégo z cudzoziemska.
Ujęcié słowa domyślnégo wpráwdzie, ale do sénsu i Składni potrzebnégo, jeżeli nie czyni żádney odmiany w Składni, zowié się Wyrzutniá, np. wielé lát zamiást przez wielé lát: jeżeli zaś zachodzi jaká odmiana w Składni dlá domyślnégo słowa; naténczas zowié się Syllepsis, np. Ignacy z Jáném z Andrzeja zrodzéni (ludzie); otwórzcie tam kto (o! ludzie): jeżeli na koniec trudno się domyślić opusczonégo słowa, a Składnia niezwyczajná podobná jest jakiému cudzoziemskiému językowi; zowié się to powszechnie cudzoziemczyzną.
Cudzoziémczyzna, jest zwyczáj cudzoziémski w jednym lub kilku wyrazach, zwyczajowi narodowému przeciwny. Widziéć Cudzoziemczyznę w nauce o rodzajach [...] to jest przez zwyczáj Grecki.
Postaci są pewne ksztáłty odstępujące od zwyczajnych form. Widzieliśmy już wyrzutnią w wyrazach uczon, wzięt etc. które w zwyczajnéj formie są uczony, wzięty etc. Widzieliśmy zamiennią głosek ł na l, a na e etc. w wyrazach biały bielszy etc. Dodájmy jescze dwie, Dodatnią i cudzoziemczyznę, które niżéj obaczymy i wyłusczymy.
IV. Cudzoziemczyzna Niewielé nám uczyni trudności, jeżeli ją pod naszé prawa podciągniemy.
[...] Ch, pisze się wszędzie, prócz następujących wyrazów i od nich pochodnych: […] 2. Przyswojone, pisanie w cudzoziemszczyźnie przez h, np. honor, humor.
Dodatni, wyrzutni, zamienni, cudzoziemczyzny głoskowej, używamy dla złagodzenia lub obostrzenia brzmień w wyrazach, lub dla nadania zakończeń według swojej mowy wyrazom przyswojonym z obcej; jak to widzieliśmy na wyrazach: dramma, poema z greckiego wziętych. Cztery te postaci, że mają na celu zewnętrzną formę, czyli głoski; ztąd pod tym względem nazywają się grammatycznemi czyli głoskowemi.
Cudzoziemszczyzna jest, kiedy albo wyraz polski na sposób obcego języka zakończony jest lub odmieniany, albo kiedy wyraz cudzoziemski obcym lub wcale osobnym sposobem odmieniamy lub używamy, np. babus, kulas, myszeis.