terminów gramatycznych online
przybranka
Język: polski
- Część II. Rozdz. 1. Wiadomości z głosowni i etymologii: Jes/1886
- Część II. Rozdz. 4. Pisownia czyli ortografia polska: Jes/1886
- Etymologia: Mał/1879
- Etymologia (Słoworód): Mał/1863, Mał/1879
- IV. Rozwój polskiej terminologii gramatycznej po Kopczyńskim: Kor/1961
- Odmienne części mowy: Lerc/1877
- Rozdzielanie wyrazów: Uchw.AU/1891
Cytaty
Imiona te [pochodne] urabiają się ze słów pierwotnych w taki sposób, że się zawsze do źródłosłowu tych czasowników przyczepia na końcu jaka nowa samogłoska, spółgłoska, albo i cała syllaba; nazywa się to przyrostkiem (suffixum). Przytém przybiera nowo tworzący się wyraz bardzo często i na początku jaką głoskę lub syllabę; nazywa się takowa przybranką (Vorsilbe).
§. 409. Przybrankami są po większéj części przyimki, rozłączne i nierozłączne (§. 528); — np. bieg — wybieg, zabiegi, zabiegliwy; mog — przemoc, pomoc; dziê — wydział, rozdział, udział, przedział, oddział itd.
Przybranki są to samogłoski, spółgłoski lub całe zgłoski na początku do źródłosłowu dodane.
§. 292. Inne części do składu wyrazów wchodzące są te:
przybranka czyli nawiązka, spotykana tylko w słowach złożonych,
końcówka, w prawidłowym stanie języka konieczna w każdym odmiennym wyrazie, i
przyrostek, niezbędny w każdym wyrazie pochodnym.
Przez PRZYBRANKĘ (praefixum, Vorsilbe) rozumiemy owę partykułę w niektórych naszych wyrazach [...], np. podbródek, zatoka, przykroić, wezbrać. Kładzie się ona zawsze na samém czele wyrazu [...] i jest to zazwyczaj przyimek.
Imię pierwotne, a zowiemy tak każde imię bezpośrednio utworzone z √, nic więcéj w składzie swoim nie obejmuje, jak właśnie tylko końcówkę i odnośny pierwiastek (z przybranką albo i bez przybranki, co tutaj na istotę rzeczy wcale nie wpływa).
Używamy za przybranki (praefixum, Vorsilbe) w ogólności przyimków, ale samych tylko pierwotnych (§. 558), gdyż takie jak np. podług, prócz, zamiast itp. nie nadają się do tego.
Do piérwiastku dodają się przybranki i przyrostki.
a) Przybranki stoją przed piérwiastkiem [...].
b) Przyrostki dodają się po piérwiastku.
Z, jako przybranka, gdy się spotka z: s— nie zmienia się.
[Antoni Małecki] Wyrazy opatrzone na początku jaką przybranką, t. j. zaczynające się od bez (beze), do, na, nad (nade), od (ode), o, po, pod (pode), przed (przede), przy, u, we, ze, za — ob (obe), prze, roz (roze), wy, wez (wes), można rozdzielać albo w tem miejscu, gdzie się przybranka albo przybranki z głównym wyrazem stykają, np. prze-zwać, roze-drzeć, ob-u-marły, — albo też w środku głównego wyrazu, np obu-mar-ły, rozpa-trywać lub rozpatry-wać, westchnienie, oblę-żenie i t. d.
[Antoni Małecki] W pierwszym razie pamiętać zatem o tem należy, że nie można oderwanych końcowych głosek przybranki doczepiać do wyrazu głównego, ani też początkowych głosek wyrazu głównego doczepiać do przybranki.
Podobną popularność, jaką za czasów Oświecenia zyskał podręcznik Kopczyńskiego, w drugiej połowie dziewiętnastego wieku osiągnęła gramatyka A. Małeckiego [...].
Radix — pierwiastek, praefixum — przybranka, suffixum — przyrostek, thema — słoworód, temat (1879), terminatio — końcówka (1879) [...].