terminów gramatycznych online
przyrostek afiks, partykuła
Język: polski
- Alfabet. Wymawianie samogłosek. Wymawianie spółgłosek: Ryk/1850
- Część pierwsza prawideł gramatycznych albo początkowania: Szum/1809
- Do łaskawego czytelnika: SkorM/1828
- Nauka o słowach i ich odmianach: Łaz/1861
- O Słowie: Malin/1869
- O pisowni: Kam/1870, DwBg/1813
- O postaciach gramatycznych: Malin/1869
- O przenośniach: Rew/1845
- Oddział III. Wyjątek z gramatyki samskrytu: SkorM/1816
- Pisownia: Malecz/1882
- Słowniczek: Gaert/1927
Cytaty
W wyrazach na końcu, których są syllaby obce (przyrostki, particulae) dodane, trzeba tę syllabę dłużej wymawiać, która jest przedostatnią, gdy wyraz jest bez tej obcej syllaby.
Wszystkié przyrostki piszą się ciągło ze swojémi wyrazami, np. jużém, byłbym.
Diaktryczne te znaki nie mając właściwych postaci, nakształt przyrostków przy spółgłoskach mieszczą się.
Rzeczowniki, przymiotniki i imiesłowy, zachowują w sobie pierwotny zaród czyli stan dziki (jedno lub dwusylabowy), z którego się za dodaniem jednego lub więcej przyrostków uformowały, a to pierwej, nim wyraz w sensie do składni użytym został.
W tém porównywaniu jeżeli nie zaniedbają notować pierwiastków, wyrazów i słów od nich pochodnich, jako też przedników i przyrostków w odmianach imion czyli wyrazów i słów dostrzeganych, a uznają wraz ze mną, że te wszystkie odmiany od wspólnéj pochodzą mowo-matki.
Dodajemy na początku przymiotnikom, a nawet i rzeczownikom przyrostki: arcy, nader, prze, i t. d. np. Arcy Biskup, arcy trwała, naderprzyjemny, prze wyborny, wielo władny, wszechmocny, i t. p.
Przyrostki bi, tri, dodane na początku wyrazów, dla podwojenia lub potrojenia, wymawiają się zawsze bí, trí, kiedy akcent spoczywa na następnéj zgłosce: bicornous, dwurogi; triangular, trójkątny.
Zaimki niepewno-osobiste. [...] Niepewną osobę trzecią wyrażamy zaimkiem nieodmiennym się [...]; odmiennym: kto, co; i z niego złożonemi: nikt, nic (zamiast: nikt to, nico); ktoś, coś; ktokolwiek, cokolwiek; kto bądź, co bądź. W tych wszystkich odmienia się tylko: kto, co; przyrostki zaś: ś, kolwiek, bądź) zrastają się z jego przypadkami, np. Kocham cnotę, w kimkolwiek ją widzę.
Przyrostki są to przysłówki przyrastające do słów poprzedzających […].
Nie wszystkie głoski przybyszowe, jako to: pogłosy (afformativa), końcówki rodzajowe, skłonnikowe i osobowe, jako téż przyrostki mogą, być uwáżane za zásuwki. Ta jest przyczyna, że w każdym języku rodziny jafeckiéj ograniczoná jest liczba głosek zásuwnych w posłowiu, czyli na końcu wyrazów [...].
[…] Do wszystkich form trybu rozkazującego dlá nadaniá większéj dobitności rozkazowi przydajemy po spółgłosce przyrostek ƶe, po samogłosce ƶ […].
Kś. Kopczyński, twórca polskiéj terminologiji gramatycznéj, nazwáł Enclitica, któremi greccy gramatycy nazywają krótkie wyrazy, składające swój przygłos czyli akcent na poprzedzający wyráz, przyrostkami, zapewne dlá tego, że te słówka przez udzielenie swojego przygłosu poprzedzającemu wyrazowi zrástają się z nim poniekąd i stanowią z nim niejako fonetyczną całostkę. Przyrostki polskie, lubo nie udzielają swego przygłosu poprzedzającemu wyrazowi, jeżeli go mają, jak to się dzieje w greczyznie, jednakże tym się różnią od pogłosów i końcówek osobowych, że zachowując swoję indywidualność, nie wywiérają żádnego wpływu na piérwotną akcentuacyją poprzedzającego słowa [...].
Z jako przyimek pisze się zawsze przez z jeśli się pisze osobno. Jeśli jest jako przyrostek przy wyrazie rozpoczynającym się na spółgłoskę mocną i brzmi jakby s, to wtedy pisze się s a nie z, np. stęgnąć, skruszyć.
Czasami i na końcu słów pisze się także ż, ale to jest jako przyrostek od spójnika że pochodzący, np. macież wy litość?
Wyrazy złożone z przyrostków, rozdzielają się podług tychże przyrostków, np. pod-dany, nad-zorca, do-radca, nie-zdrowy, bez-czynny, ze-spolić, roz-ciągnięty, przy-mocować.
Przyrostek, p. wyrazy I B.
I. Części wyrazów: [...] B. Słowotwórcze: [...] b) formalne:
1) ★rdzeń (pień, ★pierwiastek) — część wyrazu powtarzająca się w całej rodzinie wyrazów, np. kos-a, kos-ić; stol-arz, stoł-ek, stol-nica itp.
2) ★przyrostki (afiksy, sufiksy) słowotwórcze, części wyrazów, urabiające pewne ich kategorje, np. nazwy osób działających, czasowniki dokonane i t. p.: ★przedrostek (prefiks) dodany przed pniem, np. wy-jechać, ★wrostek (infiks) dodany w środku pnia i ★przyrostek (sufiks), dodany po pniu, np. płot-ek. Przyrostki ★żywe (produktywne), tworzące jeszcze dzisiaj nowe wyrazy, np. — nie w rzeczownikach odsłownych, jak np. wita-nie i ★martwe (nieproduktywne), np. bi-twa.