terminów gramatycznych online
składnia rządu
- Część III. O Składni: Mucz/1825
- Część IV. O składni: Jak/1823
- III. Krystalizowanie się polskiej terminologii gramatycznej w czasach Oświecenia: Kor/1961
- O Składni: Rew/1845
- O składni: Bor/1830
- O składni zgody: DwBg/1813
- O składni, czyli o należytém wyrazów ułożeniu: Ant/1788
- Rozdział II. O Rzeczowniku: Szt/1854
- Składnia: Mał/1863, Kurh/1852, Mał/1879, PolTerm/1921, Desz/1846, Król/1922, Łaz/1861, Lerc/1877
- Składnia syntetyczna (zbiorowa): Kam/1870
- Słówko o układzie tego dzieła: Bor/1830
- [Wstęp]: Marc/1833
Cytaty
Składni rządu słów wyłuszczenie do słównika raczéj jak do Grammatyki należy; ponieważ u Anglików przypadek się od przypadku nie różni, wyłączywszy niektóre zaimki, jak tylko przez przyimek; a stąd tyle można rachować przypadków, mówiąc ściśle, ile przyimków.
O Składni rządu
Przypadki zatém i Przyimki są w podległości i niby na zawołaniu Przymiotników, Słow i Imiesłowów; które przeto zdają się tamtemi rządzić, t. j. mieć je podług woli swej i potrzeby; i to jest co składnią rządu zowiemy.
Składnia dzieli się na: 1) składnią zgody, która nas uczy, jak jeden wyraz z drugim zgadzać należy. 2) składnią rządu, dającą poznać, jak wyrazy jedne od drugich zawisły, czyli które wyrazy innemi, i w jakim względzie rządzą. 3) składnią szyku, wskazującą, jak wyrazy jedne przy drugich ustawiać, czyli jak je szykować, żeby mowa i z zwyczajem narodowym zgodna i jasna była.
Składnia Zgody, gdy części jakożkolwiek różne, są jednakże w czémś podobne sobie, i w jedno się łączą. [...] Składnia Rządu, gdy jedna część mowy rządzi drugą, lub gdy jeden wyraz zależy od drugiego.
Rozdział XIII. kończy składnią zgody, rządu i szyku, które-to wszystkie okazane są króciutko w przykładach.
A z tych może się znaydzie ieden, któryby mię naśladuiąc poprawił, polepszaiąc rozszerzył i sprostował prawidła w ninieyszym względzie téy dla Litwinów Grammatyki polskiéy, którą ia, iedynie dla iednakiéy składni rządu, iednakiéy składni szyku, w końcu dla iednego prawie wielu z polska do litewszczyzny albo przyswojonych albo zupełnie przyiętych wyrazów brzmienia, w krótkości [...] ułożyłem.
Składnia będąc jedną z ważniejszych części Głoskowni, wskazuje nam przyczyny i sposoby łączenia wyrazów pod względem szyku, zgody, i rządu [...]. – Jest ona trojka: Składnia Szyku, Składnia Zgody, i Rządu. –
Składnia Rządu obejmuje w sobie zależność jednych wyrazów od drugich: rząd przymiotników, przysłówków, spójników, słów i przyimków.
Żeby myśl była jasna, piękna i po polsku oddana; potrzeba miéć wzgląd na trzy przedmioty: [...] 2) Aby wyrazy zachowały pewną zawisłość od siebie, za przewodnictwem samej myśli i przyrodzeniem języka: i to się zowie składnią rządu.
Składnia dzieli się na dwie główne części, z których pierwsza obejmuje przepisy łączenia wyrazów w zdaniu ( словосочетанiе), druga zdań w okresie (сочетанiе предложенiй). Pierwsza część daje się znowu podzielić na prawidła okazujące: a) Zgodę wyrazów w odmianach grammatycznych, b) Zawisłość jednych wyrazów od drugich, c) Sposób szykowania wyrazów; czyli króciéj mówiąc, składnia dzieli się na składnię zgody (coгласованiе словъ), rządu (управленiиe) i szyku (размѣщенiе словъ).
Składnia rządu zawiera prawidła, okazujące użycie przypadków z przyimkami i bez przyimków.
Imiona rzeczy podzielnych czyli podzielne ze słowami czynnemi, jako téż z przysłówkiem przeczącym: nie, położne, nie należą do przypadku IV, ale do przypadku II, o czym będzie obszerna wiadomość w składni zgody i rządu, np. daj mi chléba, séra, piwa.
Podległość zaś określnika przedmiotowego słowu określonemu objawia się jego zależnością, i jest treścią składni rządu.
§. 627. Zadaniem Składni rządu (syntaxis rectionis) jest: okazać i określić najważniejsze względy, na wyrażenie których służą w każdym języku przypadki, stojące to na pytanie kogo, co? to kogo, czego? to komu? to czém? itd. Pytania te bywają wywoływane przez słowa, przymiotniki i przyimki, potrzebujące dla uzupełnienia swych znaczeń jakiego dopełniającego imienia. Na ich uzupełnienie dodaje im się tedy imię, i to zawsze w tym przypadku, jaki one wywołują, czyli jakim rządzą.
P. Co to jest składnia syntetyczna? O. Składnia syntetyczna jest to wiązanie myśli z pojedynczych wyrazów czyli wyobrażeń. P. Ilorakiemi sposobam,i myśl wiązać można? O. Myśl wiąże się trzema sposobami, to jest: dobrém użyciem przypadków, co nazywamy składnią rządu , dobrém zastosowaniem wyrazów do wyrazów, co nazywamy składnią zgody, i dobrém uporządkowaniem wyrazów, czyli składnią szyku . [...] Składnia rządu okazuje nam zależność jednych wyrazów od drugich.
Składnię dzielimy na składnię zgody i składnię rządu.
§. 618. SKŁADNIA RZĄDU (syntaxis rectionis) wyjaśnia nam i określa owe rozmaite względy, na wyrażenie których służą w każdym języku przypadki, kładące się to na pytanie kogo, co? to kogo, czego? to komu? to czém? itd. Pytania te bywają wywoływane przez słowa, przymiotniki i przyimki, potrzebujące dla uzupełnienia swych znaczeń jakiego dopełniającego imienia. Na ich uzupełnienie dodaje im się tedy imię, i to zawsze w tym przypadku, jaki one wywołują, czyli jakim rządzą.
Składnia rządu. Związek współrzędny i podrzędny. Rodzaje związku podrzędnego: rząd, zgoda i przynależność.
Rząd, zgoda i przynależność. Użycie form deklinacyjnych w zdaniu nazywamy składnią rządu: np. użycie mianownika zamiast wołacza: panie major, użycie czasów i tp.
Fakultatywności rodzimej terminologii gramatycznej położył tamę podręcznik polszczyzny O. Kopczyńskiego [...].
Syntaxis convenientiae — jednoczenie, konstrukcyja, składnia (t. 2) zgody, regiminis — rządu, ordinis — szykowania, szyku (t. 2); propositio singularis — zdanie pojedyncze, composita — złożone (t. 3).