terminów gramatycznych online
składnia budowa i układ zdania
Język: polski
Geneza: kalka; łac. syntaxis, z grec. sýntaxis
- Cz. III. O składni: Gddk/1816
- Część III. O Składni: Mucz/1825
- Część IV. O składni: Jak/1823
- Dialekty języka polskiego: Nitsch/1923
- Do łaskawego czytelnika: SkorM/1828
- Gramatyka: Gddk/1816
- III. Krystalizowanie się polskiej terminologii gramatycznej w czasach Oświecenia: Kor/1961
- IV. Rozwój polskiej terminologii gramatycznej po Kopczyńskim: Kor/1961
- Mownia: Morz/1857
- O samogłoskach. O znamionach nad samogłoskami (J. Mroziński): Rozp/1830
- O składni: Ryk/1850, Bor/1830
- O składni w ogólności: DwBg/1813
- O składni, czyli o należytém wyrazów ułożeniu: Ant/1788
- O swobodnem tworzeniu się zdań w mowie polskiej: Oż/1883
- Oddział II. Budowa języka samskrytu: SkorM/1816
- Projekt terminologii: KarłT/1885
- Przedmowa: Czep/1871–1872
- Przedmowa do wydania drugiego: Kr/1917
- Rozdział VII. O słowie: Szt/1854
- Składnia: Desz/1846
- Składnia analityczna: Kam/1870
- Spis rzeczy: Bor/1830
- System gramatyczny: Gaert/1927
- Wstęp: Szt/1854, ZwO/1924
- Wstęp (+ Tabella): SkorM/1816
- Zadanie gramatyki i jéj podział: Łaz/1861
Składnia (syntaktyka). W tradycji gramatycznej obok morfologii dział gramatyki, którego przedmiot stanowiło łączenie się wyrazów w zdaniu [...]. Współcześnie przez składnię rozumie się teorię, która formułuje reguły tworzenia wyrażeń złożonych z wyrażeń prostych o funkcji ekstratekstualnej (semantycznej).
Cytaty
O składni, czyli należytém wyrazów ułożeniu.
Poznanie składni zawisło od poznaniá myśli, przypádków i postaci.
Ujęcié słowa domyślnégo wpráwdzie, ale do sénsu i Składni potrzebnégo, jeżeli nie czyni żádney odmiany w Składni, zowié się Wyrzutniá, np. wielé lát zamiást przez wielé lát: jeżeli zaś zachodzi jaká odmiana w Składni dlá domyślnégo słowa; naténczas zowié się Syllepsis, np. Ignacy z Jáném z Andrzeja zrodzéni (ludzie); otwórzcie tam kto (o! ludzie): jeżeli na koniec trudno się domyślić opusczonégo słowa, a Składnia niezwyczajná podobná jest jakiému cudzoziemskiému językowi; zowié się to powszechnie cudzoziemczyzną.
[...] Podobnież my, tokiem mowy, składnią wiersza i tożsamością odrębnych wyrazów zachwyceni, długo z upragnionemi, rozstać się nie mogliśmy dziełami.
Podług sposobu szykowania wszystkich w malowaniu myśli połączonych części mowy, czyli składni (Constructio).
O składni (de syntaxi nominum et verborum) Samskrytu.
O Składni, lub należytym słów ułożeniu.
O Składni Imion.
Nauczyć się sposobu układania części, które z osobna tylko widzieliśmy, w całkowitą mowę: i to jest, co Składnią czyli konstrukcją nazywamy.
Składnia dzieli się na: 1) składnią zgody, która nas uczy, jak jeden wyraz z drugim zgadzać należy. 2) składnią rządu, dającą poznać, jak wyrazy jedne od drugich zawisły, czyli które wyrazy innemi, i w jakim względzie rządzą. 3) składnią szyku, wskazującą, jak wyrazy jedne przy drugich ustawiać, czyli jak je szykować, żeby mowa i z zwyczajem narodowym zgodna i jasna była.
Co do składni i szyku części mowy z załączonych wyciągów obrazów myśli w Samskrycie, w mowie najczęsciéj wiązanéj miarą iloczasu, tudzież iloczasu i zakończenia wiersza (kadencja), zwłaszcza w dalszym ciągu przypisów; przekonają się, że szyk wyrazów i słów w Samskrycie czyli składnia, jest wolną, do sławiańskiéj najbardziéj zbliżoną.
Wszystkie języki słowiańskie powstały z jednego szczepu: wszystko więc, czém się teraz między sobą różnią, jest skutkiem zmian, które z czasem nastąpiły w ich głoskach, w ich akcencie, w zewnętrzności i znaczeniu wyrazów, w formach grammatycznych, w ich bogactwie lexykologiczném, w ich składni i szyku.
Mowa ludzka na kształt budynku składa się z wielu rozmaitych części. Układ czyli połączenie tych czę- ści zowie się Składnią, a ta jest trojaka; Zgody, Rządu, Szyku.
O składni.
Sposób połączenia wyrazów w mowie stanowi składnią.
Składnia uczy łączyć wyrazy w zdania.
Grammatyka powinna obejmować: [...] 3. używanie wyrazów czyli składnią.
Jednakże użycie jednego lub drugiego sposobu mówienia biernego nie jest dowolne, ale trzeba umiéć wybierać kiedy i które jest stosowniejsze, o czym będzie obszerniéjsza nauka przy składni.
ROZDZIAŁ II. O MYŚLACH I ICH SKŁADNI. (Syntaxis).
Poczęta w tém swojém ognisku przez Słowo żywota wciska się w wyrazy, – a w nich utkwiona, wynurza się na świat zewnętrzny. Myśl przeto badaną być może w dwojakim względzie: w wyrazach, jako jéj przybytku, do którego wstępuje, i w słowie, które ją stwarza, a w nię wcielone, stawa do sprawy wobec ludzkości i Boga. Tamten pogląd zewnętrzny, co do formy, stanowi składnią i należy do grammatyki; — ten zaś ostatni wewnętrzny, co do ducha, daje pojęcie zasad logiki, filozofii poezji i wymowy, — które są osobnemi naukami [...]. Prawidła tego organizmu zewnętrznego postaciowania tchnień duszy, czyli zasady układu wyrazów w takie stosunki, aby tworzyły myśl pojęciu drugich przystępną, podaje składnia.
Stąd wypada podział gramatyki na naukę [...] 4. O zdaniach czyli składni, która w sobie zawiera prawidła łączenia i zgadzania ze sobą słów w zdaniu, tudzież prawidła łączenia ze sobą zdań (składnia zdań) […].
Składnia grammatyczna uczy jak składać, czyli łączyć wyrazy, aby dokładnie wypowiedziały myśl naszą.
Oprócz tego kursu mam zamiar wydać jeszcze dwa inne, t.j. składnią (kurs drugi), fonologiją, pisownią oraz o nieforemnych odmianach i szczegóły o odmianie słów (kurs trzeci) […].
Sposób układania zdań, nazywa się po pol. Składnią.
Składnia Syntax. [...] Syntax Składnia.
[Adam Antoni Kryński] W wydaniu obecnym prócz drobnych poprawek i uzupełnień w całej książce, a zwłaszcza w głosowni, wprowadzono dział składni, opracowany przez Mirosława Kryńskiego.
Z fonetyki uwzględnione są przedewszystkiem zjawiska o znaczeniu ogólniejszem, ale nieraz i podrzędniejsze, o niewielkim zakresie, jeśli typowe są dla pewnych dialektów i uwydatniają ich związki geograficzne; z morfologji podniesione głównie najrozmaitsze uproszczenia typów odmian. W obu razach na drugi plan usunięte tak szczątkowe archaizmy jak i odosobnione nowe zmiany. Składnia naogół pominięta, w zgodzie ze stanem nauki, ale niejedno zagadnienie z zakresu używania form włączone do morfologji. Pominięta też t. zw.»etymologja ludowa«,jako niełącząca się właściwie z geografją języka, krótko omówiony słownik mimo jego wielkiej do tych celów ważności, znów z powodu braku prac przygotowawczych
Od języka łacińskiego przejęły też języki romańskie całą składnię, wspaniały dobór wyrazów i słów, jakich się język łaciński w przeciągu prawie 1000 letniego istnienia dorobił.
Składnia więc zajmuje się grupami wyrazów w zdaniu, ich stosunkiem formalnym i znaczeniowym (1. Syntaktyczne użycie form fleksyjnych) oraz budową i znaczeniem pełnych zdań (2. Składnia zdania).
Fakultatywności rodzimej terminologii gramatycznej położył tamę podręcznik polszczyzny O. Kopczyńskiego [...].
Syntaxis convenientiae — jednoczenie, konstrukcyja, składnia (t. 2) zgody, regiminis — rządu, ordinis — szykowania, szyku (t. 2); propositio singularis — zdanie pojedyncze, composita — złożone (t. 3).
Z chwilą uzyskania niepodległości i organizowania na nowo szkolnictwa polskiego przystępując do nauczania języka ojczystego językoznawcy polscy na zjeździe w roku 1921 uchwalili zrąb terminologii gramatycznej [...].
Składnia: przynależność, zdanie oznajmujące, pytające, wykrzyknikowe, (nie)rozwinięte, podmiot, orzeczenie zasadnicze, (nie)rozwinięte, zdanie bezpodmiotowe, orzeczenie czasownikowe, imienne, orzecznik, łącznik, określenie, przedmiot bliższy, dalszy [...].
Powiązane terminy
- konstrukcja (składnia)
- łączenie wyrazów
- morfologia zdania
- skład (składnia)
- składanie (konstrukcja składniowa, składnia)
- składnia zdania
- słowa złączająca nauka
- syntaks
- syntaksa
- syntaxis
- syntezys
- szykowanie wyrazów
- układ zdania
- ułożenie (słów, wyrazów)
- uszykowanie
- zgadzanie (składnia)
- constructio
- construction
- Construction
- Syntax
- syntaxis
- Wortfügung
- Zusammenfügung
- Zusammensetzung der Wörter
- словосочинение
- łączenie zdań
- porządek (szyk)
- porządkowanie (szyk)
- przynależność (porządek zdań)
- rząd
- rząd przyimka
- rząd słowa
- składnia analityczna
- składnia dowolna
- składnia gwarowa
- składnia historyczna
- składnia imiesłowu
- składnia kaszubska
- składnia naturalna
- składnia porządku
- składnia przekładana
- składnia przyimka
- składnia rozbiorowa
- składnia rządu
- składnia słów
- składnia syntetyczna
- składnia szyku
- składnia werbalna
- składnia wolna
- składnia zbiorowa
- składnia zgody
- stosunek składniowy
- szyk
- urządzić
- zgadzanie (się) (zgoda)
- zgoda
- związ