terminów gramatycznych online
tryb rozkazujący
Język: polski
- Kilka słów o etymologii właściwej jako sprawozdanie o niniejszej pracy złożone: Trz/1865
- O Składni: Rew/1845
- O Słowie: Malin/1869
- Znamiona czasowe i trybowe: Trz/1865
- Źródłosłowy czasowników: Trz/1865
Tryb jest kategorią fleksyjną czasownika [...]. Tryb rozkazujący służy do wyrażania polecenia, zakazu lub życzenia (użycie optatywne t. rozkazującego); chęć wywołania i słuchacza określonej reakcji.
Cytaty
Tak więc po słowach wymagających dopełnienia, używamy Trybu: już bezokolicznego, już rozkazującego, już życzącego; według tego jak rozsądek i gust wskazuje. W rozkazywaniu, tryb rozkazujący lub delikatniéj bezokoliczny, a łagodniéj jeszcze życzący kładziemy [...].
[Zygmunt Sawczyński] Gramatyka porównawcza języków słowiańskich z jednéj a historyczna polska z drugiéj strony wykazują, że końcówką, której język polski używa do urobienia trybu rozkazującego jest i; zatém do pierwiastka im dodane i utworzy formę imi; w złożeniu z przyimkiem wz byłoby wzimi, z czego powstała ze względów, które głosownia wyjaśnia, forma: weźmi.
[Zygmunt Sawczyński] W ostatnim przykładzie mamy nawet dwie formy trybu rozk. pełną i skróconą weźmij i weź.
Pierwszym źródłosłowem nazywa gramatyka ten, z którego się czas teraźniejszy, czas przeszły niedokonany, tryb rozkazujący i imiesłowy czasu teraźniejszego urabiają, drugim zaś ten, z którego reszta form konjugacyjnych powstaje.
§. 64. Tryby liczy gramatyka porównawcza w języku indoeuropejskim cztéry: oznajmujący (indicativus), rozkazujący (imperativus), idealny (conjunctivus), życzący (optativus).
Co się tyczytrybu rozkazującego, stoi ona w tym samym stosunku do czasownika, co przypadek V. do imienia; a jak przypadek V. niczém inném właściwie nie jest, jak tylko wykrzyknikiem imiennym (zob. przedmowę), tak samo jest tryb rozkazujący tylko wykrzyknikiem czasownym; nie różni się więc od tak zwanego trybu oznajmującego niczém inném, jak tylko inną postacią końcówki osobowéj, która w trybie oznajmującym jako przypadek I., w trybie rozkazującym jako przypadek V. występuje.
[...] Wszelako język nasz w skutek dążeniá do wyrazistości pochylá é należące do temátu w trybach bezokolicznych ⴅéć, uⴅéć, by odróżnić tryby rozkazujące ⴅéć, uⴅéć od ⴅotę, uⴅotę, tak samo śⴅéć od rzeczownika śⴅéć, śⴅeći itd. Słyszym także z ust poprawie i czysto mówiących Wielkopolán ɣeść od ɣodę z e jasnym, jakkolwiek ten wyráz w brzmieniu swojim nie różni się od rzeczownika ɣeść z e jasnym [...].
O trybach (modi). Wyráz tryb, z niemieckiego ,,treiben,“ już od niepamiętnych czasów nabył w języku naszym práw obywatelstwa. Znaczenie jego opisuje Słownik Wileński Orgelbranda z r. 1857 za Lindem, jak następuje na str. 1723 łám 2gi. [...] 2. W gramatyce znaczy sposób, odcień sądu, wyrażany końcowemi odmianami słów, lub dodanemi do nich wyrazami: tryb oznajmujący, gdy mówiemy tylko, że coś było, jest lub będzie [...]. Tryb rozkazujący, gdy wymágámy po kim, aby co uczynił, po czym, aby się stało wedle naszéj chęci np. [...]. Tryb bezokoliczny, gdy oznaczámy bytność, czynność sposobem oderwanym bez względu na żádne okoliczności [...]. Tryb życzący, warunkowy, łączący w języku naszym nie mają włásnych ksztáłtów w zakończeniu słów, lecz urábiają się z oznajmującego przez dodanie właściwych wyrazów oznaczających warunek, łączenie lub życzenie [...].
Słowiańská mowa ograniczyła się dlá samego trybu rozkazującego na używaniu znamion i, j, (których sanskryt używá do wyráżaniá trybu mogącego (potentials), greczyzna zaś samogłoski i do wyráżaniá życzącego i łączącego) dlá tego jest znagloną omáwiać czyli składać tryb życzący jako téż i warunkowy z jimiesłowu i słowa posiłkowego być.