terminów gramatycznych online
samogłoska nosowa
Samogłoski nosowe wymawiane są przy udziale artykulacji nosowej: w trakcie ich wymawiania podniebienie miękkie jest częściowo opuszczone, skutkiem czego strumień powietrza wydostaje się równocześnie przez jamę ustną i komorę nosową.
Cytaty
Dopiero wyliczone samogłoski dzielę się na 8, a spółgłoski na 6 następujących niższych gatunków:
A. Samogłoski: 1) Na czyste, a, e, i, j, o, ó, u, y. 2) Na nosowe, ą, ę. 3) Na dwogłosy (dyftonges) [...].
Nie ma żadnego innego języka, który by się mógł poszczycić, jak polski, tylą gatunkami głosów średnio- i zupełniotwardych, miękkich pojedyńczych i złożonych; który by tyle miał samogłosek jako to czystych, nosowych, otwartych, ścisnionych, krótkich, długich, i złożonych z nich dwó- i trzygłosek.
Nosowy, nasalis.
Samogłoski nosowe, przy których wyrabianiu część powietrza w kanał nosa pędzimy, dzielą się na grubszą ą i cieńszą ę.
Samogłoski dzielą się na: grube: a, y, o, u. pośrednie: e. cienkie: i. nosowe: ę, ą.
I. Imiona nieżywotne zakończone w piérwszym przypadku na b, ch, d, f, g, k, poprzedzone od spółgłoski, albo od jednéj ze samogłosek nosowych ą, ę, (wszystkie bez wyjątku), albo od samogłoski e, o, u; także zakończone na spółgłoskę j, (w miejscu któréj pospolicie y piszą i z poprzedzającą samogłoską jako dwugłoskę uważają), na l, które e poprzedza, ł, m, n, p, r, s, t, w, tudzież na z poprzedzone od samogłoski, mają przypadek drugi na u, np.: ogród, prom itp.
W odmianach słów, zakończonych na samogłoskę nosową, samogłoskę tę odrzucamy, lecz brzmienie jéj nosowe wyrażamy przez nosową spółgłoskę n.
Nosowa samogłoska odrzuca się w odmianach słów żąć, piąć, miąć, ciąć, począć, ale nie ubywa ze słowa bez zostawienia śladu; jéj brzmienie nosowe pozostaje, i wyraża się przez nosową spółgłoskę: żąć, zna, żniesz.
Samogłoski są czworakie, otwarte, ściśnięte, nosowe, i nierozłączne. 1e. Otwarte; a, e, i, j, o, u, y: nie mają znamienia, i otwarto się wymawiają: np. Znam ten list, on tu był pisany. 2e. Ściśnięte; é, ó, ze znamieniem i ściśniętemi wymawiające się ustami: [...] 3e. Nosowe; ę, ą, mają pod spodem ogonek i przez nos się wymawiają: np. Idę drogą. 4e. Nierozłączne są Dwójsamogłoski i Trójsamogłoski, a te się miesczą w jednej zgłosce czyli syllabie [...] Dwójsamogłoski; ia, ja, ie, je [...] biy, roy, wuy, stryy. Trójsamogłoski; iay, jay, iey, jey, juy, іаu; np. mien-iaj, mi-jay, wiey, mo-jey, wo-juy, miau-czeć.
Dla uniknienia zbiegu dwóch samogłosek nosowych, wypuszcza się w słowach zakończonych na ąć, druga z kolei taka samogłoska, a nawet zamienia się na inną dla dźwięczniéjszego wymówienia; Kląkłem, zwiędły, zamiast klęknąłem, zwiędnęły […].
Samogłoski nosowe ę, ą tylko język polski w sławiańszczyźnie zachował.
Samogłosek jest dziesięć: a, e, ę, é, y, i, o, ą, ó, u. Z pomiędzy nich i zowie się samogłoską cienką albo też ściéśnioną (и, i тонкое); ę, ą nosowemi (носовыя гласныя); a zaś é, ó kréskowanemi (гласныя со знакомъ).
Samogłoski [...] nosowe: ą, ę.
Ze względu na mechaniczne działanie organu mowy, samogłoski podzielają się na gardłowe i nosowe. Gardłowemi są: a, á, o, ó, u, e, é, y, i; — nosowemi: ą, ę.
[…] Oprócz powyższych ustnych samogłosek są w naszym języku dwie samogłoski, tak zwane nosowe, przy których wygłászaniu głos s powietrzem wypływá na zewnątrz otworami nosa.
[...] Widzim tutáj, że samogłoska piérwiástkowa y wráz z wsuwką n, to jest dwójka yn przemienić się musiała w samogłoskę nosową ę. Takowe wsuwki spółgłoski nosowéj, przemieniające się wráz ze samogłoską piérwiástkową w samogłoskę nosową, znajdują się także i w jinnych słowach polskich [...].
[…] Te temáta zachowują piérwotną swą postać przed zakończeniami ę, ą, jakkolwiek w tych zakończeniach tkwi spójka i, którá utonęła w powyższych samogłoskach nosowych e, ą […].
Samogłoski dzielą się na otwarte, jakiemi są: a, e, o, u, y, gdyż je otwartemi usty wymawiamy; nosowe jak: ą, i ę, które się jakby przez nos wymawiają, i ścieśnione.
Wyrazy, zakończone na spółgłoskę mocną, mają w ostatniéj zgłosce samogłoskę otwartą, a jeżeliby była pochylona, to ona nie przechodzi na otwartą w odmianie wyrazu; nosowe również nie zmieniają się […].
Samogłoski dzielą się na czyste i nosowe. Czyste samogłoski są: a, e, é, i, o, ó, u, y; nosowe: ą, ę.
Samogłoski polskie dzielimy na otwarte: a, e, o, u, nosowe: ą, ę, cienkie: i, grube: y, pochylone: e, ó; wszystkie zaś inne litery zowią się spółgłoskami.
Różnica pomiędzy niémi ta zachodzi: om, on, przyjmuje brzmienie nosowe okrągłe, gdy przeciwnie, samogłoski nosowe: ą, ę, mają zawsze dźwięk nosowy, naśladujący stękanie chorego.
Półtonowe te dwie samogłoski nosowe utworzyły się u nas z powodu opuszczenia w wyrazach spółgłosek nosowych, a przyczepienie znaków do samogłosek obok tychże spółgłosek znajdujących się.
Niektórzy używają systemu mieszanego: jedne pojęcia nazywają terminami spolszczonymi, inne obcymi, używając ich in сrudo. Oto np. w ostatnich wydawnictwach krakowskich spotykamy się z taką nomenklaturą: „Niektóre masculina z nomin. na -a”. „W znaczeniu vocativu, accusativu”. […] I to wszystko w książce polskiéj, obok czysto polskich terminów: samogłoski nosowe, pierwiastki, końcówki, ściągnięcie i t. d. Zapytać się chce, dlaczego osoby tak piszące czynią wyjątek dla pewnych terminów, a dla innych nie? […] Czemu nie piszą np. declinatii substantivialnej, praesens thematu, aoristus, thema praesentis, praeteritum złożone z praes. verbu subst., w pluralu, w singularze, w dualu, konsonanty nazalne, radices i t. d .? Zdaje mi się, że trzeba być tu konsekwentnym i mieć jakąś stałą zasadę: jeżeli już z łacińska mówić i pisać, to czynić to wszędzie i logicznie.
Samogłoski polskie, zwane pospolicie nosowymi, dla różnicy od powyższych ṃ ṇ, należałoby nazywać znosowanymi. [Dopisek A. A. Kryńskiego]: Sądzę, że utartéj nazwy samogłoska nosowa nie ma potrzeby odłączać od samogłosek ą i ę i przenosić jéj na oznaczenie innych brzmień; wystarczy bowiem, zatrzymując tę starą nazwę dla samogłosek ą i ę, ..., nazywać dźwięki ṃ ṇ, jak wyżéj radzi szan. projektodawca, „samogłoskowym m” i „samogłoskowym n” .
Między samogłoskami wyróżniamy: 1) czyste (otwarte): a, e, i, o, y; 2) [samogłoski] nosowe: ą, ę; 3) ściśnione (oznaczane u góry kreską): ó, e.
Dwie zaś ą i ę nazywają się ustno-nosowemi, albo krócej nosowemi, ponieważ przy ich wymawianiu powietrze brzmiące z krtani wydostaje się na zewnątrz częścią przez jamę ustną, częścią zaś przez jamę nosową, która wówczas nie jest zamknięta końcem miękkiego podniebienia.
Oprócz samogłosek nosowych e i ą była jeszcze w języku staropolskim samogłoska nosowa an, dzisiaj słyszana tylko w ustach ludu wiejskiego niektórych okolic, np. w wyrazach: bandzie, świanty, ranka i t p. W ustach ludzi wykształconych dźwięk an słyszymy w niektórych wyrazach cudzoziemskich, ja k np. oranżerja, stangret, Anglja, transport i t. p.
Głoski nosowe.
W języku polskim są tylko dwie samogłoski nosowe: ą i ę. W portugalskim jest ich pięć:
am — nosowo a, em — nosowe e, podobnie jak polskie ę,
im — nosowe i, prawie jak iń,
om — nosowe o, jak polskie ą, um — nosowe u.
§ 6. Samogłoski nosowe mamy dwie: ę i ą. Nazywamy je tak dlatego, że, wymawiając je, wypuszczamy głos także przez otwory nosowe, zamiast, jak zwykle, tylko przez usta, np. ręka, gęsi, z moją.
Samogłoska. Samogłoski czyste i nosowe. Samogłoski przednie, środkowe i tylne, samogłoski wysokie, średnie i niskie, samogłoski szerokie i wąskie, samogłoski jasne i pochylone, samogłoski zgłoskotwórcze i niezgłoskotwórcze.
Samogłoska. Samogłoski czyste i nosowe. Samogłoski przednie, środkowe i tylne, samogłoski wysokie, średnie i niskie, samogłoski jasne i pochylone, samogłoski zgłoskotwórcze i niezgłoskotwórcze.
Samogłoski. Wszystkich samogłosek w języku polskim mamy dziewięć: 1) czyste a, e, i, o, ó, y (prąd powietrza przechodzi przez jamę ustną). 2) nosowe ą, ę (powietrze, udźwięcznione w krtani, przepływa częścią przez usta, częścią przez jamę nosową).
Nosowe, p. głoski; p. samogłoski; p. spółgłoski.
★Samogłoski (pełnogłoski, vocales) dzielą się: [...], d) ze względu na udział jamy nosowej: ★czyste (ustne) a, e, i, o, u, y i ★nosowe (nosówki) ę, ǫ.
W wyrazach obcych spotykamy przed spółgłoskami szczelinowymi [...] inne jeszcze samogłoski nosowe, np. sząsa (a nosowe), ry̨sztok (y nosowe), įstynkt (i nosowe), mųsztuk (u nosowe).