terminów gramatycznych online
zdanie spółrzędne
Język: polski
Cytaty
Czy to zdanie ogólne, czy jednostkowe, gdy dwa obok siebie umieścimy, i każde z nich ma swój rząd sobie odrębny, gdy jedno nie wpływa na drugie; wtedy takie względem siebie nazywamy [zdaniami] spółrzędnemi, czyli swój rząd mającemi np.
[Zdanie] Spółrzędne: Jan dał objad.
[Zdanie] Spółrzędne: Piotr wyjechał.
II. Jeżeli następujące zdanie jest oddzielne; czyli między zdaniami spółrzędnem i kładzie się dwukropek.
Zdanie złożone obejmować może: a) Albo zdania spółrzędne, tj. od siebie wcale niezawisłe, np. Piękność mija, cnota trwa. b) Albo zdania spojone [...]
Główném zowie się zdanie, które od innego nie zależy, i samo przez się zrozumiałém być może. 5. Przy zdaniu główném, w miejscu pojedyńczych wyrazów okréślających lub dopełniających, mogą się znajdować całe zdania, które się zowią przydanemi (придаточныя) i dzielą się na okréślające (опредѣлительныя) i dopełniające (дополнительныя). Zdania przydane względem głównego są podrzędnemi (подчинительныя); a zaś główne zdania, połączone między sobą spójnikami, spółrzędnemi (сочинительныя). Spółrzędnemi mogą być także zdania przydane, uważane względem siebie samych, nie zaś w stosunku do głównego.
Gdy dwa zdania pojedyńcze łączymy ze sobą w jednę całość, powstaje zdanie złożone połączone (połączenie zdań) [...]. Szczegółowe zdania pojedyńcze w zdaniu złożoném połączoném mają w stosunku do siebie równą ważność gramatyczną; dla tego nazywają się [zdaniami] spółrzędnemi**) czyli spółrzędnikami, n. p.: Rodzice dają dzieciom jednakie wychowanie, a dzieci często niejednakowy użytek z tego daru odnoszą (Tańska).
** Przez zdania spółrzędne rozumiemy zwykle zdania główne, chociaż i zdania poboczne mogą być między sobą spółrzędnymi.
[...] Cały ten ustęp o gatunkach spójników wráz s przykładami objaśniającemi, z wyjątkiem przykładów z Bibliji kś. Wujka, jest wyjęty z gramatyki prof. Muczkowskiego. Z niego widzim, że większá część przysłówków oznaczających czas i miejsce czyni w języku naszym, jak i w jinnych posługę spójników, i że nauka o jich używaniu wkráczá w dziedzinę Składni, a w szczególności w naukę o łączeniu s sobą zdáń spółrzędnych i podrzędnych [...].
Składni poświęcona była książeczka S. Gruszczyńskiego.
Terminologia. Propositio simplex — zdanie pierwotne, gołe [...], appositio — przydatnia, apozycyja; propositio componens — zdanie spółrzędne, spółrzędnik, principalis — główne, nadrzędne, głównik, subordinata — poboczne, podrzędne, pobocznik, subiectiva — podmiotowe, obiectiva — przedmiotowe, attributiva — przydatkowe.